Berlijn 31 Mei 1944 Brieven 83 & 84 : Alleen van mams krijg ik zo nu en dan iets voor Grand-père, maar Lily zou toch ook kunnen schrijven.

83

Berlijn 31 Mei 1944

Lieve Paps Mams en Lily,

Zo, de briefkaart aan Grpère is af en nu maar weer eentje naar huis. Zouden jullie niet wat meer briefkaarten voor Grpère kunnen schrijven? Alleen van mams krijg ik zo nu en dan iets, maar Lily zou toch ook eens in de maand kunnen schrijven. Ook Maarten heb ik er om gevraagd, maar ik krijg nog geen bericht van hem. Ik zorg steeds dat er eens per week een kaart naar hem toe gaat. Maar het wordt wel eens moeilijk, omdat ik niet weet wat hem interesseert.

De zomer heeft hier nu definitief zijn intrede gedaan. De eerste Pinksterdag heb ik heerlijk in de zon gelegen, (na eerst twee uur in de kelder te hebben gezeten!) en ’s avonds heb ik nog even in een kano een eindje gevaren. Je hoeft maar twee stappen te doen en je zit aan de Spree, waar aanlegplaatsen zijn van een botenhuis, wat makkelijk is met zwemmen. Verder is er nog een grasveldje, alles direct bij de hand. Ik ben blij dat ik in dit lager zit, en niet in de stad, zoals de meeste van onze groep. Het is n.l. geen pleziertje iedere dag een uur heen en een uur terug te reizen in een zomerse atmosfeer. Er blijft voor ons al weinig tijd over om onze besognes af te werken, en dat reizen gaat van je eigen tijd af. Er wordt over ge-

84

praat, dat de werktijden nog langer worden, nog een uur er bij. Ze doen maar.

De tweede pinksterdag heb ik wéér twee uur in de kelder gezeten, en ben toen naar het andere eind van Berlijn gegaan, waar Pels nog steeds in een ziekenhuis ligt. Hij heeft een complicatie gekregen bij de vervelling na zijn roodvonk. Jan Egberts was er ook, en we zijn samen terug gereisd. Jan E. heeft zich hersteld van zijn indolentie en is weer in orde.

Zaterdag heb ik den Heer Fischer opgebeld en gesproken, hij is gisteren naar Holland vertrokken en heeft beloofd op te bellen. De reis schijnt tegenwoordig ook al gevaarlijk te worden. Ik hoop dat Paps niet te veel moeilijkheden krijgt met zijn dagelijkse toch naar A’dam .

Brief van Lily ontvangen. Fijn dat het goed gaat met het examen. Jan de Boer staat te wachten, we gaan naar de cantine.

Veel liefs

Oswald

Woensdag 31 Mei 1944 Oos : Om 7 zou het beginnen. Prompt zeven ging het licht uit. Luftwarnung.

31 Mei 1944

Groot nieuws, Dr Jüngling, vroeger Gf. Lb. Komt nu naar Chm. E. Na zijn ontslag uit den dienst. Voor mij is dat erg goed, ik krijg nu natuurlijk meer steun van de wetenschappelijke kant. Nowak stelde me voor, en vertelde dat ik electrische metingen en andere belangrijke dingen deed, en dat ik b.v. ook grafische voorstellingen gemaakt had van mijn werk enz. Tegenover anderen is hij altijd aan het opscheppen, en het verbaast me steeds weer hoe correct hij altijd tegen me is, ik heb niets en nooit wat aan te merken gehad. Dit in tegenstelling met wat je zo over hem hoort. Gewerkt, en genoten van de rust dat R. er niet is.

Warm weer, kousen uit dunne broek enz. echt in zomertenue.

Naar de Schlußnuß, liederen avond. Om 7 zou het beginnen. Prompt zeven ging het licht uit. Luftwarnung. Iedereen holt naar buiten. Daarna, 20 minuten later, iedereen liep op de straat, “Entwarnung”, en het spul komt binnen. Maar … een suppoost stuurt ons weer weg met het bevel naar de schuilkelders te gaan. Er blijkt niets waar te zijn van het vermeende “L15” zodat we weer terug lopen. Ruim acht uur begint de avond. Prachtige stem, goede begeleiding.

Kaartje van Oos

 Kaartje van Jan

Er waren geen programma's (drukkerij uitgebrand?) dus heeft Oos het maar even opgeschreven:

Om half elf thuis, de anderen liggen al in diepe rust. Behalve Edzard, die vertelt: FAOwerkt 5 dagen per week een uur langer: dus van zeven tot kwart over zes. Dit zijn wel de laatste symptomen. Want, wat gaat er niet een tijd verloren met alarm, een fractie ervan kan maar ingehaald worden op deze manier. En verder zijn de mensen op.

Dinsdag 30 Mei 1944 Oos : Mooi weer, als ze vandaag niet met de invasie beginnen dan komt er niets meer van.

30 Mei

Natuurlijk weer gewekt door Luftwarnung. Dat hoort er tegenwoordig bij, anders slaap ik niet normaal! Op de fabriek mijn kleren uit, en het dunne werkbroekje met blauwe kiel aan, kousen uit en op open sandalen door het lab heen. Je moet je maar nergens wat van aantrekken, ze kijken wel een beetje gek, maar dat is niet erg. Ik moet nog eens een photo nemen van dit geheel. Het is heerlijk om er zo luchtig bij te lopen maar … als er alarm komt moet je je helemaal verkleden. De baas is met verlof, op dienstreis liever gezegd, maar ik denk dat hij wel bij zijn vrouw zal aanlopen, maar ik vind het niet aardig dat hij mij werk opgeeft! Ik moet waarachtig nog hard werken! Overigens kan dat wel eens erg prettig zijn.

Het weer is vandaag nog beter dan gisteren, al is zoiets haast niet mogelijk. De natuur gaat verkwistend om met de paar mooie weken die ze ons schenken wil.

Als ze vandaag niet met de invasie beginnen dan komt er niets meer van. Weer in de schuilkelder maar gelukkig geen bommen, snel weer afgeblazen.

Spreekrans houdt buiten zitting, en de Fransman “Marcel” houdt een voordracht over Frankrijk. Een voordracht is het eigenlijk niet, de toestand werd meer besproken. Hij heeft wel een goede kijk op de zaak, een ruime blik. Overigens is de toestand in Frankrijk erg veranderd, en nog pijnlijker dan in Holland.

Vervelend was, dat de eerst van de Barak eerst een beetje schuchter, maar later steeds brutaler mee kwam doen. Vooral Opdencoer, die n.b. met een “grapje met lucifers” kwam aanzetten, zo weinig had hij ervan begrepen in dat halve uur dat hij al meeluisterde. Verder is het vervelende dat de “Spreekrans” nu de naam krijgt van over politiek te praten, wat helemaal niet waar is. De volgende vergadering zal dus weer binnen gehouden moeten worden. Jammer, want het kan zo heerlijk zijn buiten, na een warme dag. Hans b.v. zit van 7 tot 5 in een kelder en ziet geen straaltje zon. Ik ben dus wel gezegend met mijn ruime laboratorium.

Volgens Jans dagboek : Alarm van 11:15 tot 11:40

Utrecht 22 Mei 1944 van Lily : Mams en ik spelen béélderig (een woord waar Paps wat van krijgt gewoon) quatremains.

Maandag 22 Mei

Lievenoos,

Hè hè, foei foei, dat is alweer achter de rug. Het schriftelijk examen bedoel ik. Over ’t algemeen ben ik niet ontevreden. Ik ben na afloop (het was 2 dagen achter elkaar) eerst direct naar Wassink, mijn oude talen leraar gestapt, om eens te kijken hoe ik het gemaakt had. En, schrik niet, hij verwacht dat ik voor Grieks een 8 en voor Latijn een 7 zal hebben! Heb jij nou niet een knappe zus? Gisteren middag hadden we het laatst Engels. En dat heb ik volkomen verprutst. Omdat ik te moe was. Ik kòn niet meer. Ik reken op een 4 of zoiets, dan kan het altijd nog meevallen. Enfin, voor Frans hoop ik een 8 te hebben, en Duits is wel een 6, zodat ik de moed niet opgegeven heb. In ieder geval kan mijn Grieks met het mondeling een stootje velen, en dat is het belangrijkste. 24 Juni heb ik mondeling, denkelijk ook twee dagen. Het is in Amersfoort, dat vind ik ontzettend vervelend, want je wordt van examen doen toch al zo moe, en als je dan in zo’n trein moet hobbelen, verschrikkelijk naar, enfin, niets aan te doen. Ik hoop tegen die tijd lichamelijk wat fitter te zijn, want dat laat te wensen over. Woensdag zou ik Wasink hebben, en laat ik me daar opeens een dikke roode keel hebben, ik kon haast niet slikken van de pijn. En Vrijdag daarop zou ik examen hebben! Wassink kwam, toen hij gewaarschuwd was, direct hierheen hobbelen op zijn houten banden en heeft nu ’s morgens en ’s avonds hier les gegeven. Het is een reusachtig aardige kerel. Je moest hem meemaken. Ik hoorde onlangs vertellen dat hij een beroemde Leidenaar is geweest. Dat vinden jullie misschien al voldoende reden om hem met de nek aan te zien, maar dat doet aan ’t feit dat hij geweldig aardig en geestig is niets af! Nauw, ik ben maar blij dat ik van dat schriftelijk af ben. Ik was eigenlijk half ziek toen ik het deed, koortsig, neusverkouden, hoesterig. Ik vind eigenlijk hoe langer hoe meer dat ik erg knap ben, (!!!) want ziekte – en liefdesperikelen ten spijt, maak ik toch mij oude talen maar behoorlijk. Het stinkt een beetje, vind je ook niet?

//

Zo- het is nu maandag en ik ben bij Wassink geweest, en deed niets anders dan allerlei belachelijke fouten maken die ik anders nooit maakte. Nu zei Wassink n.b. heel koeltjes dat ik maar eens een week helemaal vacantie moest nemen! En hij was er zo volkomen rustig onder, net of hij er zeker van was dat het best kom lijden. Dat zei hij trouwens. Nu, ik vind het heerlijk en heb het ook echt wel nodig. Ik ga een paar dagen bij Nan logeren en kom dan fris weer terug. O. jasses, er komen mensen voor de kamer, en n.b. weer vrouwen! Het lijkt wel of ze ’t er om doen. En ’t zij nog Hollandse ook!! Als dat maar niet weer net zoiets wordt als n^o één was. Enfin, maar afwachten. Ik ben ontrouw geweest, het is al weer een week of drie geleden at ik je geschreven heb. Dank voor je brief, tussen haakjes; je schreef dat ik Arie niet in de steek moet laten en met hem moet blijven omgaan! Met elkaar omgaan deden we eigenlijk niet, we schreven alleen maar. Maar, weet je, ik geloof dat dat de zaak voor hem nog veel moeilijker zou maken. Denk je ook niet? Hij schreef zelf dat hij met verder corresponderen alleen zichzelf maar voor de gek zou houden. Nu weet ik helemaal niet hoe dat is met jongens, maar ik, voor mij, zou het makkelijker, liever gezegd minder moeilijk vinden, helemaal niets van de persoon in kwestie te horen of te zien. Bovendien zou ik het ook héél moeilijk vinden om te schrijven, want, zie je, als de zaak nu zo stond dat ik nooit anders dan vriendschap voor hem gevoeld had dan was het heel wat anders maar dit is voor mij een heel penibele zaak geweest, ook vanwege andere complicaties, en ik heb moeten kiezen. Ik heb nu zo gekozen en heb de knoop doorgehakt. Als ik nu weer moet gaan schrijven wordt het maar weer een verwarde massa in mijn brein. En toch voel ik alleen maar vriendschap voor hem. Ik geloof dat het het beste is de zaak maar te laten zoals hij is.

Ziezo dit is de ernstige afdeling geweest. Mopjes weet ik niet te tappen op het ogenblik. Je schrijft dat je ons er van verdenkt jou wat op de mouw te spelden wat betreft de ontvangst van je pakjes! Wat denk je wel?? Als wij iets niet krijgen dan schrijven wij dat werkelijk wel hoor, maak je niet benauwd. Dat spek was uniek en fantastisch. Ik denk wel dat ik een heleboel vragen van jou vergeet te beantwoorden, maar, je weet, ik heb vacantie nodig. Ik wil deze brief wegsturen omdat ik zo’n tijd niet geschreven heb, maar daarom wordt hij waarschijnlijk ook minder gezellig; mijn andere brieven schrijf ik altijd in étappes als ik in een gezellige bui ben maar deze heb ik bijna achter elkaar geschreven. Mams en ik spelen béélderig (een woord waar Paps wat van krijgt gewoon, waardoor ik het dan ook heel vaak gebruik) quatremains, synphonieën van Beethoven en Mozart. Leuk hè. Juffrouw Kwast doet ze eerst met ons, en dan moet je maar zo van het blad lezen, de meest ingewikkelde maat heb je bij Beethoven, het is afgrijselijk zenuwslopend, want zij speelt maar door, en dan moet je het zien bij te sloffen. Ontzaglijk leuk eigenlijk, want er zit spark in. en ik ga ook al aardig vooruit, het is eigenlijk nooit zó dat ik het niet meer op kan vagen, als ik er even uit ben. Zaterdag avond ben ik even bij Piet geweest, die gelijk met mij onder ’t mes was. De eerste helft, Vrijdag, had hij heel behoorlijk, maar de tweede helft, Zaterdag, had hij net zo verpest als ik mij Engels. Hij doet ’t binnenkort over, en zei, (vond zichzelf reusachtig flink) dat hij aan de tentatie om naar een orgelconcert, Bach, in de Klaaskerk te gaan weerstand had geboden en besloten had niet te gaan, omdat hij werken moest. Hij was vroeger de mening toegedaan dat je net zo goed wèl kon doen waar je zin in had, want hij is in de 5^e klas v.h. Gym. blijven zitten en had er toen spijt van als haren op zijn hoofd dat hij uit “werkens oogpunt” niet meegegaan was met een schoolreis naar Brussel. Maar nu is hij plotseling reuze ijverig geworden en ontzegt zich genoegens. Hij is erg geestig, en zijn moeder is een heel lang mager mens, vreselijk kwiek en gevat, en ze heeft vroeger op ’t lab. gestaan waar paps assistent was. Zijn pa is net een Engelsman, vreselijk “clean shaven” en weinig spraakzaam. De zusters van zijn pa hebben in één of andere naaikrans van Tante Fie en Tante Marie gezeten vroeger. Allemaal even idioot vind je niet. Daar kom je zo langzamerhand achter en telkens ontdek je weer wat geks.

Nu Oos, ik ga je brief posten, tot de volgende keer maar weer, groeten van Tante Marie

Kusje van Lily 

Maandag 29 Mei 1944 Oos : De afspraak met Jan Egberts liep vanwege het lange alarm natuurlijk mis.

2^e Pinksterdag 1944

De Pinksterdagen van dit jaar heb ik heerlijk gevierd. Prachtig weer, heerlijk gewoon, zodat je helemaal opleeft. En dan twee hele dagen achterelkaar vrij. Vroeger heb ik nooit zo kunnen genieten van het prachtige weer, omdat je er toen altijd van kon genieten als het mooi weer was. Nu moet dit bovendien samenvallen met een vrije dag!

Geslapen tot negen uur, eten gekookt enz. tot half elf en toen nog wat gezond. Klaargemaakt voor het vertrek naar Buch, toen “L15” gegeven werd. Even afgewacht, en werkelijk, om twaalf uur begon de sirene “Offentliche Fuftwarnung" te blazen. Drie lange tonen. Maar de eerste toon ging het al over in het geluid van het alarm signaal. Alles bij elkaar gepakt, en maar weer de schuilkelder in. In de kelder tot één uur, toen “Vorentwarnung” gegeven werd. Met Jan dB. weer op stap, maar vóór we bij het station waren was het alweer alarm. Weer de kelder in. Kwart voor twee weer Vorentwarnung en een kwartier later, toen we al weer bij het station waren “veilig”. Zo heb je zelfs op je Zondag geen rust en moet je weer in de kelder.

Daarna op reis naar Pels en Buch. Eerst weer gezocht in “Hufeland”, en vandaar naar het “Ludwich Hoffman Krankenhaus” gestuurd, het ziekenhuis waar ik (per vergissing) de vorige keer terecht kwam.

De afspraak met Jan Egberts liep vanwege het lange alarm natuurlijk mis. Jan Pels zag er slecht uit. Grote bos met haar, en daar onder het witte gezicht, met donkere strepen erdoor, griezelig hoor. Twee Knorrgenoten vertrokken net bij mijn aankomst, en Jan arriveerde een paar minuten na mij.

De wond van Pels heb ik mogen aanschouwen, en ik moet zeggen dat het erg vies en akelig was. Maar het ergste is nog het gezelschap. Allemaal syph. patiënten. Dat is daar het gesprek v.d. dag, van wie je het gekregen hebt, en hoeveel maal al enz. enz. Het is misschien wel eens goed zoiets te zien, je denkt bij jezelf: als je zulke ziektes kan krijgen van een grapje, dan blijf ik er liever af. Dit is misschien de beste bestrijding van de ontucht: verplicht bezoek aan syph. hospitalen!

Volgens Jan E. ziet het er nog steeds naar uit dat het een gevolg is van de vervelling v.d. roodvonk. Het resultaat v.d. wasserman was er nog niet uit.Tot half zes bij Jan Pels gezeten en toen afscheid genomen. Met Jan langs de landelijke weg naar het station gewandeld, en pijpje gerookt, en toen naar huis. Jan is heel wat opgeknapt de laatste tijd. Hij toont weer initiatief, gaat vaak een eind wandelen en zo, erg prettig dat hij niet meer zit te kniezen.

De avond verder rustig doorgebracht, lezen.

Volgens Jans dagboek : Alarm van 11:55 tot 13:50

Zondag 28 Mei 1944 Oos : In de trein was hij de laatste keer beschoten, 18 kogels door de Coupé en 3 doden in de coupé er naast.

Pinksteren 1944

Om eens wat verandering in toon te brengen in mijn dagboek, wijk ik af van mijn gewoonte, en schrijf ’s avonds wat gebeurtenissen op. ’s Morgens op de fabriek valt het niet mee aardig te schrijven, omdat je eigenlijk niet goed uitgeslapen bent en de pest aan de zaak hebt. Maar vandaag ben ik weer eens echt tevreden met mijn lot, als ik dat als balling zo noemen mag. Eerst met Jan dB. maar de Staatsopera, om een uur of negen. Om kaarten te kopenvoor Troubadour en Bohème, en daarna naar de Kurfürstendam, om het “Cabaret der Komiker” te zoeken. Natuurlijk de halve “Kudam” af moeten lopen, en nog drie kwartier moeten wachten tot de kassa open ging. De tijd doorgebracht in een kroegje waar de stoelen nog op de tafel stonden, en na het kaarten kopen naar huis terug. Prachtig weer is het, en Jan en ik spreken af wat te gaan wandelen. Eerst uitgebreid eten, en dan…… komt alarm. “Schwere Verbände” zoals dat dan heet. We weten wel wat dat betekent. “Schwere Cognacverbände” maakt Paans er van alles loopt goed af, de aanval wordt door de heren naar het Zuiden in Sileiën verlegd.

Na deze schuilkelder episode, de zoveelste hier in dit vervloekte land, gauw weer de korte broek aan, en naar de Spree. Op een deken heerlijk liggen baden tussen de verschillende andere lagerbewoners en bewoonsters. Een mooi gezelschap prachtige borsten en lelijke billen enz. enz. alles goed bekeken. Een merkwaardig gezelschap, ik hoop dat ik een photo ervan nog in kan plakken. Na een heerlijk braadpartijtje, waarin Hans natuurlijk weer uitblonk door een pantser van drie borstrokken (voor zijn “astma”).

Toen we uitgezond waren, en keken naar de dwazen die in het ijskoude water zwommen, kwam roodgebakken Edzard er aan in de kano. Jan de B. en ik hebben de boot overgenomen en zijn wat gaan spelevaren. Je merkt toch niet dat je in D zit als je zo’n zondag mooi weer hebt en alles plezierig kunt organiseren. Weer eten, en dan met tafel en al naar buiten. Ik zit nu in gezelschap van Thijs, Hans en Jan te schrijven, alledrie even ernstig, en de vogels zingen om ons heen.

Over zaterdag niet veel te vertellen. De Dom gezien met zijn afgebrande koepel, de grote trechters elders in de stad, steeds meer, het is niet meer bij te houden. Je krijgt er ruzie over of iets er nu al was, of dat het laatste bombardement het heeft vernield. Wat boeken gekocht, en naar huis. Skorobohatie kan zijn lezing niet houden, en dus rustig wat thuis gezeten.

Fischer opgebeld en geschrokken van zijn verhalen. 20 doden, en 45 gewonden bij een voltreffen in de schuilkelder van de Glansstoff. Zelf was hij niet aanwezig, op reis. Dinsdag gaat hij weer naar Holland. In de trein was hij de laatste keer beschoten, 18 kogels door de Coupé en 3 doden in de coupé er naast. Het wordt ernst met die oorlog. Rome schijnt ontruimd te worden. Eindelijk dan. Maar het grote offensief moet nog komen.

Alarm van 00:55 tot 01:20
Alarm van 13:50 tot 14:50.
Dit laatste alarm is in de, uit de bronnen "Jan" en "Oos"' gecombineerde telling het honderdste alarm sinds de aankomst van Oos in Berlijn. Jan kwam later in Berlijn aan en is trouwer en preciezer in het melden van de alarmen, maar mist er ook wel eens een.

Dat inplakken van die photo is gelukt:

Prachtige borsten en lelijke billen

En Jan plakt nog een blad van de scheurkalender in:

Krommenie, 21 Mei 1944 van Klaas : De Landwacht heeft aan veel gesmokkel een eind gemaakt en verricht nog steeds overal arrestaties.

Deze brief is van Klaas {vermoedelijk Booy} aan ene Jan. Over Oos wordt in de derde persoon geschreven en ook paps komt er in voor, respectvol Mijnheer de Bruin genoemd. Hoe dit geschrift in de verzameling van Oos terecht gekomen is kan niet vastgesteld worden maar brieven werden wel onderling uitgewisseld. Mogelijk is hij per ongeluk bij Oos in het stapeltje geraakt en nooit teruggegeven. Ze bevat een goede beschrijving van de sfeer en wat er in Holland gaande is en wordt daarom hier bij geplaatst.

Krommenie, 21 Mei 1944

Beste Jan,

Zondagmorgen, einde Mei: alles is guur buiten, ik ben bezig de kachel aan te maken, de lucht is grijs, egaal bewolkt, en het ziet er naar uit, of het zo nog lang zal blijven. Zo, dat haast de lust je vergaat om op verbetering van het weer te hopen. En zo is eigenlijk de stemming hier ook. Ieder snakt naar het einde van dit heidens moeilijk te dragen wachten op de beslissing: en met het verlopen van de Meimaand verdwijnen meer en meer de verwachtingen. Toen ik twee maanden geleden alweer hier heen kwam, was ieder ervan overtuigd, dat er binnenkort wel een invasie komen zou. Nu taant dat alweer. Je schreef, dat ik nu wel zou horen tot de groep van “over drie weken hebben we het einde”, maar die is hier niet zo talrijk. Het merkwaardigste echter is, hoe in het clubje vele figuren van alle gebeurtenissen weinig invloed hebben ondervonden. Ik ben een middag bij Jaap geweest. Die leidt niet alleen het zelfde leven als voorheen, maar is in oordeel en opvatting nog net zo zelfverzekerd. Heeft weer een behoorlijke aanloop en komt weer niet aan zijn werk toe. Tim verscheen ook, gezonder en blozender dan ooit. Roelof is nog even bang om erin te lopen. Wonderlijk zo’n wereldje op zichzelf. Ik zou me echter maar niet druk meer maken als ik jou was, over hun oordeel over jou en ons. Daan heb ik, waar ik ook kwam, steeds dezelfde indruk van gekregen. Ieder is blij dat je terug bent en over ’t heengaan wordt niet gesproken. In Amsterdam ben ik een keer bij Mijnheer de Bruin geweest. Die had van Oswald altijd de indruk gekregen, dat hij zich daar opperbest wist te handhaven en zich daarmee verzoend. Van de mogelijkheid dat er in Mei weer verloven gegeven zouden worden, heb ik nooit iets geloofd, al hebben de kranten hier een bericht uit Het Volk daarover gepubliceerd. Het zal voor jullie ook wel niet zo’n grote verrassing zijn geweest. Jan Hijmans kwam de vorige week hier, samen zijn we bij Zonneveld geweest, waar ze dachten dat Jan weer in Berlijn zou zijn. Je zit nu wel lelijk alleen, maar ik geloof dat Kees en jij er samen nog van maken wat mogelijk is. In het begin kon ik niet naar Bussum gaan, na vier weken blijkt de zin daaraan echter wel verdwenen. Je kunt dan zo weinig nieuws meer vertellen. Jan Hijmans zei me dat je moeder geen zin had om in ’t bed te blijven en dat je je daar dus geen zorgen om hoefde te maken.

Kees zal je wel vertellen dat ik het kind van Henk al bewonderd heb. Henk is op en top ambtenaar. Maakt zich erg boos op houthandelaren, die met hun voorraadopgave en … knoeien. Als grondig mens had hij alle litteratuur over voornamen uit de bibliotheken en heel Nederland geraadpleegd om zijn keuze te rechtvaardigen. Maar daarin weinig steun gevonden. Ze hebben een aardig huis daar in Zuid vlak aan de rand van de stad, en kunnen zicht met de inventaris redden, al ontbreekt daar natuurlijk nog van alles aan, wat ze met lenen hebben aangevuld. Ko is nu van het laboratorium vandaan en wacht thuis . Z kan hij zijn theoretische achtergrond inhalen. Het bevalt hem best, al was de verandering wel wat plotseling.

Noord Holland is de laatste 14 dagen erg veranderd, we worden nu beschermd door de Landwacht, die aan veel gesmokkel een eind heeft gemaakt en nog steeds overal arrestaties verricht. Ik denk, dat we daar een permanente bezetting van krijgen. Zo sta je hier alle dagen … Nel heeft haar schriftelijk eindexamen achter de rug. Dat was niet bepaald een oorlogsexamen, vrij moeilijk, over mondeling is echter nog maar weinig bekend, alleen zal het wel laat in Juni worden. ik ben ingeschakeld in de productie en behandel zeer vele konijnen en ouder huisvee. Dat hier in steeds grotere hoeveelheden ter genezing verschijnt. Vader heeft zich ver bazend goed ge houden al die maanden. Maar laat zich nu wat steun wel aanleunen. Dat komt hem wel toe ook .

Tika heeft haar werk nu weer wat meer in de buurt, zodat we elkaar meer kunnen zien dan in ’t begin. Dat was toen wel moeilijk na zo’n lange scheiding. Ze is best en je moet met Oswald en Jan de groeten van haar hebben. Maar laten we hopen dat we jullie ook nog spoedig hier mogen verwelkomen

Tot schrijfs

Klaas

Vrijdag 26 Mei 1944 Oos : Het ergste wat Duitsland op het ogenblik zou kunnen overkomen, is dat alle buitenladers naar huis gingen!

Vrijdag 26 Mei 1944

Record van 4 pijpen gerookt op de rooksalon die men hier “nebenbei” voor WC gebruikt. Toch staat iedereen gek te kijken als er één een wind laat. Tap Werkman is er niet, phototoestel dus weer niet te pakken gekregen. Die Frederikse is toch een rare figuur. Twee keer spreek je Zondag met hem af, en telkens kan hij niet, d.w.z. hij doet of Tap niet kan, Tap, de man die we nodig hebben om de Russinnenlagers binnen te dringen. Ik wilde photo’s maken van de Russinnen zoals ze hier rond lopen. Na lang praten met Tap, blijkt dat ze beiden Zondag met een meisje uit gaan. Frederikse met een vrouw uit, het is te gek om van te praten. Maar wat een lul om daar niet voor uit te komen.

Na werktijd naar Rahnsdorf. Eerst heerlijk gekankerd op de tram, die me een drie kwartier heeft laten wachten. Maar het was wel de moeite waard. Gebakken schol en appelmoes. Daarna een prachtige wandeling langs het meer gemaakt. Er stond vrij veel wind, een grauwe lucht, alles echt Hollands.

Als je zo’n wandeling maakt in je eentje, en je hebt geen enkele afleiding, dan merk je pas goed dat je lang van huis bent, en dan wil je wel graag terug.

Er zijn mensen die onze positie als buitenlander niet gunstig vinden, voor het geval de boel omslaat. Ze denken dat we opgesloten zullen worden en onder bewaking naar de fabriek getransporteerd zullen worden enz. enz. Dit dacht ik zelf een jaar geleden ook, maar nu ik zie hoe het hele leven hier doorvlochten is met buitenlanders, geloof ik er niet meer aan. Ze kunnen de buitenlanders er niet uit gooien, dan staat alles stil. Het ergste wat Du. op het ogenblik zou kunnen overkomen, is dat alle buitenladers naar huis gingen! Dan was het afgelopen.

Nauwelijks thuis gekomen staat Jan Egberts al in de deur. Gezellig gepraat. Met Jan Pels is het niet erg best, vooral moreel heeft hij een “opdonder” gekregen. Na zijn roodvonk is ook zijn penis gaan vervallen, en daarna is er een ontsteking gekomen, die erg lijkt op de syph. De doctoren hebben toen op zeer onbeschofte wijze gezegd: ”zeg het maar, bij welke hoer ben je geweest” enz. en hebben hem op een zaal met syph patiënten gezet. Volgens Jan {Egberts} zag Pels en erg beroerd uit. Nog wat gepraat en een biertje gedronken in een kroeg op de hoek v.d. Kindorfstrasse

Ouderkerk a/d Amstel 12-5-‘44 van Adriaan : Het is een troosteloos gezicht. Van de Gaasp tot Abcouderstraatweg allemaal water.

Ouderkerk a/d Amstel 12-5-‘44

Beste Oswald,

De vorige brief van Barend heb je misschien ontvangen. Sinds die tijd is hier niet veel gebeurd. Wat de oorlog betreft, alleen overtrekkende vliegtuigen die toen naar jou toe geweest zijn.

Het doet me plezier gehoord te hebben, dat ze weer naast je gerold zijn. Hoe lang zal dat nog door moeten blijven gaan? Hier zijn we pasgeleden onschuldiger gebombardeerd met krantjes, z.g. Vliegende Hollanders. De agenten en soldaten waren direct in touw om er van af te raken. Het veld lag echter vol. Bij de bus in het dorp werden de mensen aangehouden om de krantjes weer af te geven. De Middelpolder lag bezaaid. Minstens 40 per h.a. Heel wat hebben de soldaten er moeten laten liggen. Op het ogenblik is het hier echt voorjaar. Het begint al wat warm te worden. Groeien doet het nog niet hard. Milde Meiregen is er nog niet gevallen. De vruchtbomen hebben waarschijnlijk een flinke knauw gekregen. Het vee is overal in het land. De stallen bij de meeste boeren zijn al schoon. Heel wat land in de buurt staat onder water. Met de trein naar je ouders toe rij je er middendoor. Ook het Haarlemmermeer-boemeltje komt bijna tot de wielen bij Nieuwersluis in het water. Tussen Assedelft en Uitgeest staat alles blank. Het is een troosteloos gezicht. Van de Gaasp tot Abcouderstraatweg allemaal water. Het Gein allemaal water. Het duurt wel een knap tijdje voor alles weer in orde zal zijn, evenals het wel wat voeten in de aarde zal hebben voor alles in Berlijn weer rechtop staat.

Wat er van eventueel zeilen komt weet ik niet. Er schijnen nog al wat bootjes gevorderd te worden. Wij hebben hem nog niet in het water. Het ding is wel geschilderd. Omdat het niet zo lux is zullen ze het waarschijnlijk niet vorderen! Voornamelijk schijnen ze het op kajuitboten begrepen te hebben. Iedereen verkeert hier in hoogspanning. Zal de invasie komen of niet. Het is voorjaar dus de tijd dat het het beste kan zal spoedig wel eens aanbreken. In het Nieuws van de Dag stond dat er generale rep. gehouden werden met luchttroepen en zweefvliegtuigen.

Het reizen van Holland – Frankrijk schijnt verder heel moeilijk te gaan. In Fr. zou alles in het teken van een eventuele invasie staan. D.w.z. de Duitsers hebben zich er daar terdege op voorbereid. Nog maar even wachten tot de bui losbarst. Volgens Hallensleben synchronisatie met de aanvallen in Rusland? Vandaag is het de begrafenis van Dolman. Je ouders zullen waarschijnlijk op de begrafenis geweest zijn. Je moeder is hier even aan geweest. Ze zag er goed uit. Je vader pasgeleden ook. Beter dan een jaar geleden. Lily heb ik nog niet ontmoet. Hoe staat het met jouw collega’s. Van mij zijn er al heel wat getrouwd. De tel ben ik al kwijt. Zonder wederhelft hoor ik tot de minderheid. Heb niet zo veel vrouwen tegen het lijf gelopen. Weet er wel een paar te zitten die me zinnen, maar kan ze niet bereiken. Het reizen naar Groningen is nogal bezwaarlijk. Nu met het voorjaar heb ik anders best zin in een aardig meisje. Wens er later een in volle vrijheid na de oorlog op te scharrelen en nu niet in een benauwd kringetje, waar ik de ware nog niet tegen het lijf gelopen heb. Een beetje te scharrelen is echter een welkome afleiding. Hoe staat het met je verlof? Is jouw plaats in de trein voor 15 Juni al besproken? Hoop je met je verlof te spreken. Het moet maar niet al te lang meer duren. Het mooiste zou zijn als je met verlof kan komen voor het verlof, met het oog op oorlogsgebeurtenissen, weer wordt stopgezet. Dan heb je het in ieder geval gehad. Tegoed houden in oorlogstijd is niets gedaan. Alles direct aanpakken wat je krijgen kan. Op ons boerderijtje gaat het goed. Wij hebben ook vee van boeren, die door het water moesten verhuizen in ’t land. Het is een genot zo nog volle melk te kunnen drinken. Wil je niet lekker maken. Wanneer zul je weer kunnen zwemmen in de Spree? Is het water nu misschien te smerig? Zelf wacht ik er maar even mee. Als het warm genoeg is denk ik het in Botshol te gaan doen. Kom met verlof en we gaan samen!

Misschien heb je al eens gehoord van de Landwacht. Deze nieuwe politie controleert volop persoonsbewijzen. Het zijn W.A. mannen met rode band om linker arm.

Wist je in deze brief niet veel concreet nieuws te vertellen, weet echter dat het prettig is post te krijgen. Hoop je niet verveelt te hebben,

Je Vriend

Adriaan

Adriaan en Barend van Zadelhof zijn broers, vooral Barend is een schoolvrienden van Oos van de lagere school in Ouderkerk en de HBS. Hun vader kwam lang geleden als krullenjongen op de fabriek werken maar viel op door interesse in de scheikunde. Paps heeft hem opgeleid (op laten leiden) tot chemisch analist en ten tijde van de oorlog is hij in vaste dienst op het laboratorium. Het gezin van Zadelhof woonde in een van de arbeidershuisjes aan de Amsteldijk Zuid, naast de hoofdingang van de fabriek.

Berlijn 25 Mei ´44 Brief 81 & 82 De "Spreekrans": een merkwaardig mengsel van onzin en ernst.

81

Berlijn Schw  25-5-44

Lieve P.M. en L.

Zoals jullie wel in de krant gelezen zult hebben, maken we weer een periode van versterkte aanvallen op de hoofdstad mee. We worden ’s nachts door een paar vliegtuigen uit bed gehaald, en overdag komt er zo nu en dan een zware aanval. Gisteren merkten we er zelf niet veel van, maar meer de stad in was het heel erg. De Dom is uitgebrand, met een paar andere grote gebouwen in de buurt. Merkwaardig hoe steeds weer de zelfde gebieden het zwaar te verantwoorden hebben, er zijn kennelijk bepaalde vliegroutes, zuur is het als je op die route ligt, dan krijg je telkens iets in de buurt. Overigens alles weer gezond, van de extra toewijzingen die ik hiervan weer krijgen zal, stuur ik een deel naar jullie, of je er bezwaar tegen maakt of niet. De voeding is op het ogenblik schandalig goed, we hebben b.v. deze week 3 eieren!

De berichten die de verlofgangers uit België en Frankrijk meebrengen, zijn niet bepaald rooskleurig. Voor de gewone man is het eten niet te betalen 50 gr Boter per maand! Daar verhonger je mee, en dus wordt er zwart gekocht. De bombardementen nemen afschuwelijke afmetingen aan. Ik vrees ook wel eens grote vrezen voor Utrecht, met zijn centrale positie wat betreft de spoorwegen. Een tapijt dat bedoeld is voor het centraal station reikt wel tot halverwege de Maliebaan, tot de schouwburg denk ik zo. Dat is de tegenwoordige oorlog, daar is niet veel aardigs meer aan.

82   25-5-44

Na deze oorlogsbrief even een gezellig epistel. Maak je niet ongerust, Jan de B. ontvangt net een brief van zijn vader, die nog geen bericht heeft v.h. bombardement van 10 Mei, dat er helemaal niet geweest is! Alleen de achtste was er iets gebeurd. Het doet ons plezier dat onze resp. ouders bij elkaar op bezoek komen, getuige de brief van paps van 17 Mei die ik 22 mei ontving. Jan bericht echter dat die vaders wat aan het uitbroeden zijn, maar ik heb hem gerustgesteld en gezegd dat mijn vader helemaal niet zo broeds is.

Dinsdag hebben we weer een erg prettige voordracht van de “Spreekrans” gehad, voor jullie zal deze naam ook wel langzamerhand een begrip zijn geworden voor een merkwaardig mengsel van onzin en ernst. We hopen maar dat de vader van Jan de Boer het vermenigvuldigen van de verslagen kan volhouden. Misschien kan Paps hem daarbij wat helpen? Praat er maar eens over.

Gisterenmorgen om half zes werd ik wakker van een geluid dat me deed denken aan de muizen, die er bij ons rond lopen. Maar het kwam uit de hoogte van de tafel. Ik keek op en daar zat me een koolmees heel doodleuk op mijn pakje boter! Het papier hinderde hem in zijn gulzige bui, vandaar het lawaai. De ramen staan altijd helemaal open bij ons.

Ik ben erg benieuwd of het pakje van de 18^e aankomt, stuur s.v.p. direct bericht als het er is. Ik had nog wat verlangens, een dictaat cahier, een zwembroek. De brandweer staat weer aan de Spree, dus is er alarm te verwachten, ik ga dus maar niet verder.

Veel liefs

O.

Donderdag 25 Mei 1944 Oos : Ik wist niet dat je met werk zo ingenomen kan zijn.

Donderdag 25 Mei 1944

Vannacht om één uur weer luchtgevaar, snel aangekleed, maar eigenlijk toch nog te laat. Nauwelijks in de kelder of de bommen vielen al weer. Drie kerstbomen zien hangen, naar berekening moest de vierde net boven mij hoofd komen. Er was licht in de schuilkelder, dan zie je pas hoe iemand met een lelijk gezicht zit te lijken. Behalve de Françaises, die flirten altijd en kijken dus lief.

Er worden weer staaltjes van galgenhumor gegeven. Na drie kwartier “Entwarnung” Gauw weer in bed. Als altijd valt Edzard in zijn volle tenue: helm, gasmasker, en overal (trainingspak) op zijn bed, en zit apathisch te kijken.

Geen alarm vandaag twee kaartjes naar huis gestuurd.

Riesß geeft me, na bespreking over diff. {diffusie}, werk op. Ik wist niet dat je met werk zo ingenomen kan zijn. Het deed me echt plezier weer iets nieuws aan te pakken.

Vanavond niet naar Fr. Rose, geen zin. Vervelend was, dat Ad en Hans ook niet gingen, zodat Jan de Boer alleen ging. Zondag hebben we koeken, die daar voor ons klaar lagen, niet eens afgehaald. (van Ireentjes verjaardag) Een zeer lullig figuur.

Alarm 01:10 tot 01:25 Bombardement nr 19

Woensdag 24 Mei 1944 Oos : De Dom is uitgebrand, bij Schl. Bahnhoff is een grote brand.

Woensdag 24 Mei ‘44

Gisterenmorgen, om ongeveer half zes ’s morgens werd ik wakker door een geluid als van een knagende muis. Aangezien die krengen laatst al mijn brood zaten te eten, werd ik boos en keek ik op. En wat zag ik? Een koolmees, die midden in de kamer op tafel zat, en probeerde van mijn boter te snoepen, maar dat lukte niet want er zat een papiertje omheen!

Vannacht weer uit bed, eerst lucht gevaar, waar niemand zich iets van aantrok, maar toen alarm, plotseling was er niemand slaperig meer! Een geren en gedraaf, en iedereen ten slotte in de schuilkelder.

Zwaar bombardement om een uur of elf. Kort maar hevig, na afloop TRO in brand en verder in de stad enorme rookpluimen. Pijpje gerookt tot troost, al is het effect tegenwoordig groot, bij een bombardement, het brengt, voor zover het geen directe militaire objecten treft, de vrede niet sneller. Eigenlijk trekt zich niemand van dit alles iets aan, zolang het hen niet zelf treft.

De Dom is uitgebrand, bij Schl. Bahnhoff is een grote brand, die ’s avonds nog te zien is.

Inkopen gedaan, geen spek gekregen helaas. Wel rabarber en drie eieren. Heerlijke maaltijd bereid: bloedworst met aardappels, rabarber en griesmeelpudding toe. Rond en dik op bed gaan liggen, en geslapen tot kwart over tien, om de slaap die ik tekort had in te halen. Er kon wel weer alarm komen! {Ja, om 01:10}

Alarm van 00:50 tot 01:20

Alarm van 10:50 tot 11:35 Bombardement nr 18

Dinsdag 23 Mei 1944 Oos : Zeer bewogen vergadering van de Spreekrans met lezing van Thijs.

 Dinsdag 23 Mei

Luftwarnung gehad, dus te kort geslapen. {van 00:15 tot 01:20}

In de cantine aardige grap beleefd. Jaap Terborg, die altijd even gek doet, zodat hem ook altijd extra gekke dingen overkomen. Jaap gaat weg en trekt een verkeerde jas aan. Onderaan de trap gekomen zegt hij: “hé, ik heb mijn riem vergeten” en wil teruggaan. “Zeg wat heb jij daar voor een speldje op?” Toen wist hij zeker dat hij de verkeerde jas had! Later vertelde Jan vd Braak dat er een Deen opgewonden van de cantine terug kwam en beweerde dat men zijn jas had willen stelen.

’s Middags nog gewerkt aan insignes en een waterpijp; alles voor de Spreekrans.

Pakje naar Grandpère weggestuurd. Er zit geen Aplona in, ik heb abusievelijk het Poviet voor Aplona aangezien, en ingepakt. Later had ik geen zin meer het weer uit te pakken.

Zeer bewogen vergadering met lezing van Thijs. Lezing kort en met weinig overtuiging, voorgelezen.

Het uitreiken van de “insignes” door Ad was uitstekend. Al begon hij met een lange preek, waarbij hij ons liet staan. Wat egoïsme betreft is hij al bijna dominee!

Everhard op de tram. Het balcon is stampvol, en een D probeert er door te komen tijdens de rit. E houdt de deur dicht, en de man wordt ten slotte woest en schreeuwt. E zegt dat hij niet bang hoeft te zijn, dat we helemaal niet op zijn gezelschap gesteld waren en hem geen minuut langer zouden houden dan noodzakelijk was. Merkwaardig stil werd de man. Als je maar een grote bek opzet! Wel werd er elders gezegd: denk er om, “Sie werden hier auch bluß gebuldet!” Hierop kun je dan niet antwoorden al begrijpt zo’n vent niet veel van de wijze waarop we hier gekomen zijn.

Diep verontwaardigd kom ik van de WC terug. Ik moet n.l. poepen, en daar is me die WC zo vol dat er op de enige plé met “Vrij” twee man zitten! En nu moet ik met mijn volle rectum wachten tot de heren hun sigaret opgerookt hebben!

Verslag van de vergadering:

Samenvatting van de lezing:

Berlijn 22 Mei 1944 Brief 80 Het is een jonge man, die op zijn 23e jaar al lector was.

80

22-5-44

Lieve P.M. en L.

Van Grand-père heb ik gisteren een brief gekregen, een kaart uit de Alpen, hij is dus weer bij zijn nichten. Hij schrijft dat hij, als er bij zijn terugkomst in Montpellier geen dienstbode te vinden is, in een tehuis voor ouden van dagen zal gaan. Dat zal ook wel het beste zijn. Gisteren het paket van 10 Mei ontvangen. Hartelijk dank, hoor, voor de blikjes en de koek, en alle andere lekkere dingen, die ten dele van Arie zijn. Arie heb ik al een uitgebreide briefkaart serie gestuurd. Wil Mams Mevr. de Groot hartelijk bedanken voor de poviet? Sokken en zakdoeken komen erg goed van pas. Zoals jullie weten is mij hoofd al onderweg naar huis, ik ben erg benieuwd hoe het aankomt!

De vorige week heb ik het erg druk gehad, jullie zijn er van op de hoogte tot Vrijdag. Vrijdag avond heb ik een vioolavond bijgewoond van Helmuth Zernick. Beethoven, Bach, Mozart, César, Franck, Paganinie en Dvorak, stonden op het programma, en we hebben genoten, vooral weer door die tegenstelling met het bombardement ’s middags.

Zaterdag avond ben ik met Jan de Boer en Hans Bornewasser naar een voordracht geweest van een oud-professor in de muziekgeschiedenis, die een reeks voordrachten houdt over muziek en kultuur. Het is een jonge man, die op zijn 23^e jaar al lector was. We kennen hem via Poleman. (Elsbeth). Het was zeer interessant, we waren allemaal erg tevreden. Gisteren (Zondag) Bij Jan Egberts geweest, en verder thuis uitgerust v.d. lange werkweek!

Veel leifs

Oswald

Maandag 22 Mei 1944 Oos : Met Jan gepraat over testament en dood gaan, erg gezellig. & Spreekrans

Maandag 22 Mei

Rustig geslapen, hoewel kort. We gaan veel te laat naar bed, meestal half elf, en we staan kwart over zes op.

Druk als een klein baasje. Insignes gemaakt voor Bob: gewondeninsigne, voor v.d. Braak: dapperheidinsigne. Verder voor ieder lid een insigne voor iedere lezing die gehouden is. Per lezing een ster. Bob heeft zich gisteren gewond aan glasscherven, toen hij probeerde J v.d. Braak uit het raam te werken. Hij blijft thuis, bonnetje v.h. eten gekregen. Te veel gegeten, drie borden witte bonensoep.

Om zeven uur met Jan naar Skorobohatie. Wat ga je doen: Skorobohatieën, (in analogie van Roseleren!)

Aardige vent is dat toch. Overal over gepraat, en om half tien weer naar huis, leuke wandeling door het bos. Met Jan gepraat over testament en dood gaan, erg gezellig.

Het is de heren ernst de Spreekrans levendig te maken en te houden. Het houden van lezingen door de  leden is de basis van deze levendigheid. Een lid dat probeert zich daaraan te onttrekken kan dan ook op heftige oppositie rekenen.

Amsterdam 17 Mei 1944 van Paps : Ik heb al zoo’n idee dat je veel van mijn vroegere uitlatingen beter begrijpt dan vroeger.

Amsterdam 17 Mei 1944

Mijn beste Oos,

Ja, we leven op het ogenblijk hier in een rustige periode d.w.z. we hebben bericht over je na het laatste grote bombardement en dan zijn we weer opgelucht zolang het duurt.

We hebben de laatste dagen verschillende prettige brieven van je gehad. Ik heb ze niet bij mij hier op het kantoor, maar ik zal je beantwoorden voor zover ik mij de vragen herinner. Trouwens voor het beantwoorden van vragen is Mans aansprakelijk want die heeft altijd je brieven er bij dus dat is het gemakkelijk.

Het doosje met de cigaretten Nur für Kriegsgefägne, zullen we voor je bewaren. Het lag al in de prullenmand sinds enkele weken, maar dankzij het dienstbodevraagstuk was de mand nog niet geledigd en vonden we het dus nog. Die cigaretten waren m.i. helemaal niet zo slecht; ze waren slecht gevuld en de tabak was te kort zoodat er alles uitviel maar de smaak viel mij lang niet tegen. We roken ze hier wel slechter.

Wat de pakjes betreft is heusch alles aangekomen. De kwestie was dat wij je brief met de inhoud van het grote pak kregen terwijl we het vorige pak nog niet hadden ontvangen. Toen klopte het natuurlijk helemaal niet en dachten we dat er van alles gestolen was, maar dat was niet zoo. Enkele dagen later kwam het bedoelde pak en alles was fijn in orde. Ik heb er echter bezwaar tegen dat je zoveel stuurt; we stellen de bedoeling natuurlijk zeer op prijs maar we moeten niet in het euvel vervallen dat we elkaar de zelfde dingen sturen, dat is gekheid. Zoo moet je zeker niet meer koffie of suiker sturen. En over het algemeen vind ik dat je beter zelf kunt opeten wat je krijgt. We komen hier heus niets te kort, dat zou je erg meevallen. Ook je lichaam gaat er naar staan; dat hongergevoel dat ik de eerste jaren vrijwel voortdurend had is nu vrijwel geheel verdwenen, en uit zich hoogstens in een gevoel van flinken eetlust zoo tegen 6 uur n.m.

Je behoeft dus niet bezorgd te zijn over ons, want dat is geheel overbodig en alles wat we verlangen is dat je je zo goed mogelijk voedt zodat je wat meer reserve hebt voor een mogelijke slechte periode, die je hoogstwaarschijnlijk nog wel eens zult moeten doormaken. Afgesproken?

Je schrijft nog over dat boek over sterrenkunde, waarin de schrijven aanneemt dat we midden in een bol wonen, of, ik zeg het verkeerd, aan de binnenkant van een  bol wonen met alle consequenties daarvan. Ik heb van die theorie wel eens wat gelezen; zoo op het eerste gezicht lijkt het kolder, maar dat leek de theorie van Galilei ook aan zijn tijdgenoten en met nog meer recht. Ik zal dat boekje graag lezen want ik vind zoo’n wilde nieuwe theorie altijd interessant. Ik heb zelf ook zoo’n wonderlijk boekje over het heelal, ik weet nu uit mijn hoofd niet hoe het heet, maar ik geloof “Stimme aus den Weltall”. Die man beweert dat er regelmatig seinen van andere hemellichamen ons bereiken en hij heeft het over het “zwarte lichaam”, waarin alles zich afspiegelt zodat het heelal veel groter lijkt dan het in werkelijkheid is enz. enz. Kolder! of kolder?

Uit je brief aan Lily vernam ik voor het eerst iets naders over de affaire Arie van der Linden. Mams had mij er wel iets vaags over gezegd, maar het juiste wist ik niet. Rare boel tegenwoordig tusschen die jongen en  meisjes. Ze weten zelf niet wat ze willen. Eerst was Lili dol op Arie, tenminste die indruk kreeg ik. Na jaren wachten komt hij voor en nee zegt ze “mij niet gezien” vroeger zeiden wij ronduit, wil je of wil je niet en daarmee was het aan of uit, afgelopen. De meisjes hebben tegenwoordig teveel romans gelezen en films gezien, geloof ik. Er is nu weer een nieuwe kaper op de kust, die wel de … in het … van Arie zal zijn n.l. Piet L., een aardige jongen overigens, zoveelste jaar chemicus, muzikaal en dat moet Lili hebben, prettig gezicht, zeer in de smaak bij Mams (ook een factor) enz. enz. Of dat wat wordt weet ik nog niet. Hij lijkt mij wel een normale jongen die weet wat hij wil, het zal mij benieuwen of het menens wordt.

Verder schrijf ik nog over Jan Egberts. Ja, dat is erg vervelend dat jullie nu daar van elkaar af groeien in plaats van de vriendschap hechter aan te sluiten. Je moet maar wat geduld met hem hebben, die jongen tobt misschien erg over zijn meisje en vandaar mogelijk zijn apathie. Overigens ben ik het met je beschouwing volkomen eens. Nu zie je pas hoe het vele menschen aan innerlijke beschaving ontbreekt en dikwijls zijn het juist die, die in het gewone leven uitermate vrolijk zijn en zeer gehecht aan etiquette enz. Ja, de aap komt dikwijls weer uit de mouw. Ook….

Ik heb de brief moeten afbreken omdat ik bezoek kreeg van … de vader van Jan de Boer. Leuk, we hebben erg gezellig een poosje zitten praten over jullie; over honderd dingen. Met dat al weet ik niet meer wat ik achter dat ook heb willen schrijven, maar enfin, dat doet er niet toe.

Mams verjaardag hebben we gezellig gevierd, ondanks je afwezigheid die toch altijd een pijnlijke noot blijft bij alle min of meer feestelijke gelegenheden. Niet dat we nu zo direct over je zitten te treuren, maar er is toch altijd zoo iets bij dat niet uit je gedachten gaat. Laat ons maar hopen dat het einde niet zoo ver weg meer is en dat je dan voorgoed naar huis kunt komen. Wat zullen we dan veel te praten hebben, en prettig te praten want uit alles merk ik dat onze opstelling over zeer veel dingen geheel overeen komt. Ik heb al zoo’n idee dat je veel van mijn vroegere uitlatingen beter begrijpt dan vroeger. Is dat zo, of verbeeld ik het mij maar in mijn eigenwaan?

Tot volgend schrijf dan maar. Het beste

Vader

Zondag 21 Mei 1944 Oos : Thuis gekomen nog wat rondgelopen in de zon, met pijp en korten broek.

Zondag

Uitgeslapen tot negen uur. Broek gerepareerd.

Wat eten gekookt en maar naar de Fr Strasse om een pakje van 7 kg te halen. Luftwarnung. Tijdig pakje gekregen. Baracke i.d. Georgenstrasse is afgebrand. Zuur als je er een pakje hebt liggen Steeds wachtend op alarm naar huis gereisd. Daar alles in rep en roer, koffers naar het hok, mensen in de kelder, alles omdat er even geschoten was. Entwarnung na 2 uur.

Naar station en verder naar Jan Egberts. Zelf niet in goede stemming, in een stoeipartijtje met Hans mijn nek verrekt. Dat stuk vlees is ook zo zwaar en ik had hem op mijn rug.

Jan E. ook niet in te best humeur. Kees, die gips zou meebrengen verschijnt niet. Dan had ik me ook de reis naar de Fr. Str. En terug kunnen besparen! Bob is van de week geweest en onverrichter zake terug gekomen, hoewel afgesproken was met Jan, dat in ieder geval J Witkop gewaarschuwd zou worden. Jan excuseert zich niet, hij blijkt niet voor iedereen thuis. Als het mijn vriend niet was geweest, had ik hem nog wel even erger de waarheid gezegd. Ik sloof me uit hem afleiding te verschaffen, en offer mijn Zondag aan Herzberge, en dan krijg je dergelijke antwoorden als je vraagt waarom hij zich niet aan een afspraak houdt. Enfin, te veel zeggen is nu niet geraden, per slot ging ik met een paar lepels en vorken en gemaakte sokken weg, en liet een te repareren broek achter.

Thuis gekomen nog wat rondgelopen in de zon, met pijp en korten broek. Aan de Spree heeft de vergadering van het senioren convent (Jan de B, Edzard en ik) op een vlotje de houding voor de volgende vergadering besproken.

Deze foto's zijn dan wel niet op een vlotje genomen maar stellen wel het senioren convent voor.

De enveloppe van een brief uit Utrecht, de brief zelf is helaas verloren gegaan. Aan de linker kant is de enveloppe door de censuur open gesneden en weer dicht geplakt.

Jan:

Zondag 21 Mei 1944.  

Vanmorgen hadden we een ontzettend lange Luftwarnung, van 12.20 – 2.00. er gebeurde echter niets, en ik ben ook maar rustig doorgereden naar Tegel, naar Fred. Het enige nadeel was, dat ik mijn middageten erbij inschoot, want de restaurants gaven geen eten uit. Het voodeel was dat de treinen geweldig leeg waren, de menschen durven niet te reizen.

…

Daarna heel genoeglijk met Fred zitten praten. Hij vertelde dat ze tegenwoordig bij Borig kanonnen maken met een loop van ± 13m lang en een buitendiameter van de loop van ±1,50m Kaliber van tegen de 50.

La Haute Beaume 8 Mei 1944 van Grand-père : Mais enfin je suis entouré par mes parents, et n’ai pas à me plaindre.

La Haute Beaume 8 mai 44

Mon cher petit-fils,

 Je te confirme ma carte du 28 avril et j’accuse réception de ta carte du 13 avril . Reçu aussi nouvelles de ta mère par voie de Paris. Je n’ai pas encore reçu le petit mot dont tu me parles; j’espère que s’il est arrivé après mon départ on me le fera suivre ici, d’avance je te remercie.

Comme je te l’ai dit, je suis ici en pleine montagne dans un pays très accidenté et où l’on est isolé; c’est un peu languissant quand on ne peut pas, comme c’est mon cas, faire des excursions, car je marche très difficilement et commence à ne plus y voir. Mais enfin je suis entouré par mes parents, et n’ai pas à me plaindre. D’ailleurs mon moral demeure assez bon malgré tout. La mort de mon frère survenu le 30 Xbre et apprise seulement le 26 avril , m’a beaucoup chagriné et déprimé. Mais j’ai repris un peu le dessus bien que je sois encore inquiet au sujet de ma pauvre soeur et de toi.

Dis à ta mère de ne pas trop s’inquiéter à mon sujet car je me tire encore assez bien d’affaire.

Si, à mon retour chez moi, dans quelques temps, je ne trouve pas de bonne, je me mettrai, je l’espère, dans une maison de repos où l’on voudra bien me recevoir et où je serai très bien, dans le pays de naissance de ta maman. Pour le moment je suis très bien ici et soigné aussi, bien que nous n’ayions pas le confort et les commodités de la ville, il s’enfaut de beaucoup. Mais n’oublions pas que c’est la montagne et la vie primitive dans sa simplicité agreste. Comme toi je languis que la guerre se décide à finir, et que Dieu mette fin à cette sauvagerie.

Ton vieux grand-père dévoué Genouy.

De boerderij in la Haute Beaume, vermoedelijk rond 1930. De beide personen waren daar hoogstwaarschijnlijk in 1944 ook.

La Haute Beaume 8 Mei ‘44

Mijn lieve kleinzoon,

Ik bevestig mijn kaart van 28 April en de ontvangst van je kaart van de 13^e. Via Parijs heb ik bericht van je moeder ontvangen. Het kleine bericht waar je van rept heb ik nog niet mogen ontvangen. Ik hoop dat men mij dit bericht, als het na mijn vertrek is aangekomen, na zal sturen, alvast dank.

Zoals ik al schreef, zit ik hier midden op een berg in een zeer geaccidenteerd en geïsoleerd gebied; dat is een beetje vervelend als je, zoals ik, geen wandelingen kunt maken, omdat ik zeer moeilijk loop en haast niet meer kan zien. Maar ik zit in het gebied van mijn voorouders dus ik heb niets te klagen. Mijn moreel is overigens nog steeds goed. Het overlijden van mijn broer op de 30^e december dat ik pas de 26^e april vernam, stemt mij bedroefd en depressief. Maar daar ben ik wel een beetje overheen maar ik maak mij nog steeds zorgen over mijn arme zus en over jou. Zeg tegen je moeder dat ze zich niet te veel zorgen over mij moet maken, want het gaat mij nog steeds goed genoeg.

Als ik over een paar weken, bij mijn terugkeer, geen meid kan vinden, zal ik maar naar een rusthuis gaan, wat wel goed zal zijn, en waar ik je kan ontvangen, in het geboorteland van je moeder.

Voorlopig zit ik hier heel goed en goed verzorgd ook, hoewel we niet over de gemakken en diensten van de stad beschikten, men mist hier heel wat. Maar vergeet niet dat het de bergen en het primitieve leven in zijn rustieke eenvoud is. Net als jij, verlang ik ernaar dat de oorlog ten einde komt en dat God een einde maakt aan deze wreedheid.

Je oude toegewijde grootvader,

Genouy

Wederom met dank voor de assistentie.

Zaterdag 20 Mei 1944 Oos : “Und dann komt man zu hause, und das Haus vis à vis ist ein großes Loch geworden!”

Zaterdag 20 Mei

Opm. van Frau Richter, naar aanleiding van de bombardementen: ja dan zeggen ze dat er niets gebeurd is “Und dann komt man zu hause, und das Haus vis à vis ist ein großes Loch geworden!” Die droge ouwe tang wordt nog grappig ook.

Voor het eerst sinds zeer lange tijd na de fabriek geen koekjes gehaald, maar het lager opgezocht. Brief van Barend ontvangen. Op het hoekje gegeten, daarna inkopen gedaan. Om vier uur weg, naar Lichtenfelde West, naar Borris. Met Jan op station afgesproken. Wandeling door het Bussum van Berlijn, dat toch maar niet zo mooi is als het echte Bussum. Iets ongezelligs hebben alle huizen hier.

Borris is een zéér interessante vent, een werkelijk grote figuur, als ik er over mag oordelen. Iemand die zeer veelzijdig, ontwikkeld is, en dat goed en degelijk weet voor te dragen. De invloed van de Grieken op onze muziek, iets waaraan je nooit gedacht had. En verder opmerkingen als: de opera is ontstaan uit de Griekse drama’s die gezongen werden. Je krijgt ook een beter idee van wat het betekent als men in de kunst (in de muziek b.v.) een andere weg inslaat, dat je het niet mag veroordelen omdat je het niet altijd mooi vindt. Wat is mooi? Ziehier enkele vragen, die ontzettend belangrijk zijn, en waar je graag eens over komt praten. Het publiek was, zoals te verwachten, zéér gemengd. Een stel oude tantes natuurlijk, wat jonge meisjes, en behalve Jan, Hans en ik, twee mannelijke toehoorders.

Een stel oude dames uit de kante volé (would be wellicht) die zich voorstelden met: Ich bin Mahlerin und meine Schwester Bildhauwerin! De een was net een mummie. Na afloop nog even gepraat en wat vragen gesteld.

Zeer tevreden naar huis.

Jan:

Zaterdag 20 Mei 1944. 

Het was vandaag de dag dat het propagandaministerie de invasie verwachtte. Er is, voor zoover ik weet, niets gebeurd.

…

Berlijn 19 Mei 1944 : De verslagen moeten jullie, met de doos, aan de Fam de Boer geven.

Vandaag Alarm van 13:35 tot 14:50 Het 17e bombardement.

78

19-V-‘44

Lieve P.M.en L.

Gisteren mijn gipsmasker naar jullie opgestuurd. Eigenlijk had ik het nog een laagje vernis op willen doen, dan wordt het niet zo vuil, maar ik vind dat het maar snel weg moet. Mij witte jas zit er ook in, maak de zakken eerst leeg voor hij in de was gaat, ik heb het vergeten.

-

Zojuist alarm gehad, en er is weer wat naar beneden gekomen ook, al geloof ik dat het zwaartepunt ergens anders lag.

Maar verder over mijn laatste pakje, verstuurd op 18 Mei ’44 De verslagen moeten jullie, met de doos, aan de Fam de Boer geven. De doos is n.l. niet van mij, ik had geen hoge doos.

Verder weinig nieuws, excuus voor dit korte verwarde briefkaartje, maar ik heb geen tijd om een andere te schrijven, en na een bombardement is het toch beter direct te schrijven

Veel liefs

Oswald.

P.S. Voor Grand-père heb ik twee doosjes Aplona te pakken gekregen, het pakje gaat morgen vroeg weg. OB

Vrijdag 19 Mei 1944 Oos : Vroeg eten, omdat er “dicke Luft” was, en net bij tijds klaar.

19 Mei 1944

Een dikke mist, die om een uur of 11 optrekt, doet vermoeden dat er wel activiteit in de lucht zal komen. Peschel vertelt dat er om half vijf al vooralarm was, dat is zo’n dwaze tijd dat ik direct aan een invasie denk.

Bob heeft gisteren in een pakje een blad gekregen, genaamd de Gil; verbazend aardig, zeer geestig vooral. Een ballade op de invasie die heel aardig was, en bovendien een goede mop: Eisenhouwer gaat elke morgen een kwartier op de Zuidkust v. Engeland staan, en lacht zich dood om de Duitsers die denken dat er een invasie komt! Het blad noemt zich te spreken in naam van “Weldenkend Nederland”, en het lijkt er wel wat op ook.

Vroeg eten, omdat er “dicke Luft” was, en net bij tijds klaar, er was al Luftwarnung. Een half uur later pas alarm. {van 13:35 tot 14:50} Ze vliegen tegenwoordig kennelijk in dergelijk merkwaardige bochten, dat ze minstens twee maal de afstand hemelsbreed afleggen, zwaar was het bombardement niet, te oordelen naar wat we er hier van hoorden. Één bom vlak bij, in de Wilhelminenhofstrasse. Enorme trechter, gas buis kapot en in brand, en verder gelukkig niets, de huizen beetje beschadigd. Na afloop natuurlijk druk gepraat over wat er gebeurd was en of we hem nu wel hadden horen fluiten enz. enz.

Er is altijd een merkwaardige, ongedwongen stemming na een bombardement, iedereen doet zo zonder schroom precies waar hij zin in heeft. Als er iets moet gebeuren wordt het snel gedaan, maar verder ongedwongen, opgewonden gezelligheid. En vroeg “ab hauwen”.

Vandaag weer gespritzt. Ging slecht, oppanol is veel te elastisch en wordt nauwelijks plastisch bij hoge temperatuur. Ik vraag me af of je gummi wel kunt spritzen. BMA natuurlijk wel, maar dat is ook een thermoplast. Mijn lezing “Kunststoffen” kan wel aardig worden, maar ik moet meer litteratuur hebben.

Met veel moeite over de Südring de Beethovenzaal bereikt, waar Helmuth Zernick met Gerhard Puchet aan de piano, al met de Sonate in D dur, op. 12 Nr 1 van Beethoven begonnen was. Er werd goed gespeeld en de Beethovenzaal is een prettige zaal die niet stoort. Het programma was erg gelukkig gekozen, naar mijn smaak. Bach: partita A moll für Violine solo, Mozart: Adagio E dur Kv 161 en Rondo concertant B dur Kv 269, Cesar Franck Violinsonate, Pabanini: Sonatine E moll (zéér mooi), Dvorak: Mazurka, toegift Allegro van Fochio (?). de sonate van  Franck was prachtig, van deze muziek horen we eigenlijk veel te weinig. Als tweede toegift werd een parodie gegeven op de walsen van Rich. Straus (uit de Rosenkavallier) Dit was afschuwelijk lelijk, je voelde je direct in een café’tje.

Op de terugweg eerst bij de telegraaf aan, voor bericht naar huis, dat we het goed maken. Een merkwaardig oud huis in de Saarlandstrasse. Gobelins in de hal, een portiersloge, dik leerachtig behang, en massieve deuren. Net een oud grachtenhuis in A’dam. De terugweg ging vlotter dan we verwacht hadden, naar Warschauwerstrasse met de U-bahn, en daarna met pendelverkeer naar Ostkerz, Karlshorst en ten slotte Köpenick.

Jan de B. heeft een bui dat hij echt de pest heeft aan de zaak, en vindt het jammer dat hij het zo goed heeft, en is bang dat hij een verkeerde kijk op de zaak krijgt. Het kan nooit kwaad als je een te goede indruk hebt. Daar leef je gelukkiger bij.

 Kaartje Jan:

Kaartje Oos:

Jan:

Vrijdag 19 Mei 1944. 

Vanmiddag alarm van 1.35 – 2.50. een bom viel voor de fabriek op straat. Doe stommelingen kunnen ook nooit behoorlijk mikken. Na afloop was er een zware rookontwikkeling te zien in de richting Lichtenberg en Friedrichsfelde. De heele Oosthelft van de stad, tot de Friedrichstrasse toe heeft bommen gehad. En ook in Reinichendorf en omgeving is weer het noodige gevallen.

’s Avonds een prachtige vioolavond in de Beethovenzaal. Dit is weer een typische Berlijnsche zaal: hol en protserig. Hij doet een beetje cabaretachtig aan, met een paar groote schijnwerpers op het middenbalkon. Maar het geluid is er prachtig, en ook de stoelen zijn er niet zoo onhebbelijk hard als in de Philharmonie, en de zaal is tenslotte veel gezelliger dan de Philharmonie en de Oberlichtzaal.

…