Tante Anna (Snuf)

Tante Anna (Snuf)

Anna de Bruin is een tante in de tweede graad van Paps; dochter van oudoom Martinus van paps. In de beschrijving van zijn voorgeslacht, die Paps in 1968 aan zijn kinderen zal schrijven staat over Anna het volgende:

… … Beide zoons zijn gehuwd: Gerrit huwde met Maria van den Berkhof en Martinus, jaren later met Wilhelmina Dhont.(dit moet van der Harst zijn) Over deze zijlijn nog het volgende omdat jullie de kinderen ervan nog gekend hebben. Uit het laatste huwelijk werden twee dochters geboren, Anna en Maria. Anna hebben jullie nog heel goed gekend omdat zij in de tweede wereldoorlog na het bombardement van den Haag deze stad moest verlaten en bij ons in de Maliebaan jarenlang onderdak heeft gevonden.

Zij had een sterke “tic” en is ongetrouwd gebleven, waarschijnlijk wel door dit gebrek. Men neemt aan dat zij deze zenuwtrekking heeft gekregen in haar meisjesjaren. Haar ouders woonden nl. niet in de zaak, (een garen en band winkel) maar Anna moest al in haar zestiende jaar (rond 1900) ’s nachts daar slapen “ter bewaking”. De angsten die zij daarbij heeft uitgestaan beschouwt men wel als de oorzaak van deze zenuwtrekking, die haar nimmer heeft verlaten. Jullie noemden haar “Tante snuf”.

Een naam die ook aan de “overkant” in zwang was.

Oos gaat vanavond naar een concert.

Köpenick Vrijdag 29 oct ‘43 Brief 11 Het lager is heel erg zindelijk. ’s Morgens en ’s avonds is er warm water om je te wassen en te scheren.

Köpenick  Vrijdag 29 oct ‘43

XI

Beste Paps mams en Lily,

(Brief Lily van 6 oct. ontvangen)

Het is zover hoor, ik zit in het “Angesteleter Lager” in Köpenick. Vanavond ben ik eigenlijk voor het eerst hier thuis. Woensdag ben ik verhuisd. Ik had zondag al een paar koffers vol gebracht, zodat het belangrijkste al over was. Woensdag ben ik dan met de laatste spullen verhuisd. Het was geen prettig afscheid van die kamer, het is altijd een prettige fijne kamer geweest, en dan ga je niet graag weg. Toen ik me ging “afmelden” bij de politie, vroegen ze me of het niet beviel in Hirschgarten, waarop ik natuurlijk het een en ander verteld heb. Er bleek wéér eens dat er geen sprake is dat de buitenlanders in lager moeten, maar alleen dat het wenselijk is. Dat weten we allemaal. Ik had neiging te zeggen: geef dat papier dan maar weer terug!

Over het lager nog het volgende. Het enige bezwaar is: het is erg druk. Vooral als je zo rustig op kamers gewend bent, valt het niet mee steeds lawaai om je heen te horen. Verder is het heel erg zindelijk, dat moet gezegd worden. ’s Morgens en ’s avonds is er warm water om je te wassen en te scheren. Ik zit op een kamer met van 4, waar van er twee met verlof zijn. Mijn slaapje is een ingenieur uit Parijs, afgestudeerd in ’37 en daarna in dienst geweest, verder vorig jaar hierheen verplicht. Het is een erg geschikte vent.

Sinds mijn vorige brief is er weer het een en ander gebeurd. Zaterdag avond heb ik met Bob de opera “Arabelle" van R. Strauß bewonderd. Het eerste deel was niet erg mooi, maar de laatste twee wel. Veel beter in het gehoor lag de operette ”die verkaufte Braut” van Smetana, daar zou ik direct weer heen gaan als ik kon, het was geweldig. Gisteren, Donderdag heb ik een concert van de philharmonie gehoord, onder leiding van Hermann Abendroth, de wel bekende dirigent. Ook dit was erg mooi. Ik zal de programma’s eens naar huis sturen. Deze week was dus weer vol muziek, heel erg prettig. De concerten beginnen allemaal zo vroeg dat er geen alarm te verwachten is, meestal om 5 of 6 uur. Het is vervelend dat je dan soms vrij moet vragen om er heen te kunnen.

Behalve de concerten en opera’s heb ik als afleiding de samenkomsten met het clubje. Zondag zijn de jongens weer bij mij geweest. We hebben een prachtige wandeling gemaakt in de omgeving van Hirschgarten. Het is merkwaardig, maar het was de vierde prachtige herfst Zondag achter elkaar, weer met prachtige kleuren. Het merkwaardige is dat de bladeren van de bomen geel worden. Ik weet niet of dat andere jaren hier ook zo is, maar zo mooi heb ik de herfst nog nooit gezien.

Nu jullie brieven. Eerst de brief van Mams, die leukerd die buitenop “Fransch” schrijft, en zo de brief in 6 dagen over krijgt! Brief van 16 Oct. (Wat schrijft dit papier beroerd!) over wat je verstuurt hoef je nooit angst te hebben mams, alles komt zo keurig aan, geweldig gewoonweg. Bob kreeg laatst een kistje tomaten…..sap, beter uitgedrukt, er was niets meer goed. Ik heb toen heel trots gezegd dat de afzender maar eens bij mijn moeder in de leer moest gaan!

Dan de brief van Paps van 11 Oct. Dat het niet eenvoudig zal zijn naar Grandpère te gaan, weet ik wel hoor, maar doe in deze zaken altijd maar wat optimistisch, dat werkt prettiger. De eerste stap in die richting heb ik al gedaan, op de fabriek, en was niet met volledig negatief effect. Maar daarom niet getreurd, voor ik alle instanties die hier over iets te zeggen hebben gehad heb, ziet de zaak er wel weer anders uit. Deze week heb ik een pak naar huis gestuurd, met heel veel wachten (1 uur) en één formulier te weinig. Ik hoop dat het aankomt. Er zitten boeken in, een overhemd dat versleten is, en wat zeeppoeder die ik hier niet nodig heb. Scheerzeep is er ook, voor paps, ik scheer me electrisch. De scheerzeep uit mijn kist, in mijn kamer, kan paps ook gebruiken als hij wil. Hoe is het, zijn de andere 3 pakjes aangekomen? Ik heb alleen nog wat gehoord van de plaat (1), de witte jas (2) en de bonbons (3) zijn nog niet vermeld.

Nu de brief van 26 mams van 6 Oct, ontvangen 26 Oct. Wat hebben jullie lang zonder bericht gezeten, en ik schrijf zo geregeld mogelijk.

Deze week wilde ik een pakje voor Grandpère sturen maar dat liep mis. De man beweerde dat naar het “onbezette” Frankrijk geen pakjes aangenomen werden. Totaal heb ik in het zelfde postkantoor al 9 pakjes verstuurd! Ik zal dus een andere dag nog eens proberen.

30-10-‘43

Staande in een hoekje van het postkantoor Friedrichshagen schrijf ik het slot van mijn brief. Ik heb met Bob gegeten en ga nu door naar de stad, waar ik met mijn “jaar” (Jan Egberts en Klaas Booy) een afspraak heb. Ik ga meteen in de stad nog wat boeken kopen. Met het sturen van koffie moet mams nog maar even wachten. Wil mams nog 1 overhemd sturen? Verder nog graag een paar oude lage schoenen, ik laat ze hier wel maken. De bruine schoenen komen het meest in aanmerking. Het gaat erom op de fabriek oude schoenen aan te kunnen trekken. Verder nog graag 1 wollen onderbroek.

Denken jullie aan het nieuwe adres?

Vertel ook aan andere mensen (b.v. de overkant) dat ik verhuisd ben.

Nu lieverds ik wordt moe van dat staan, en ik neem dus afscheid.

Tot de volgende keer

Oswald

Jan: Na de niet “planmässige” ontruiming van Dnjepropetrowsk.

Dondedag 28 Ocober 1943

… …

Het is merkwaardig zooals de stemming hier de laatste dagen, na de niet “planmässige” ontruiming van Dnjepropetrowsk, gezakt is. Bovendien zijn overal papieren aangeslagen met “Kriegsartikel” van Goebbels, waarin gezegd wordt dat voor de overwinning een vast geloof en zoovoorts nodig is.

Utrecht 11 October 1943 van Paps. Je zult zóóveel Visa moeten hebben dat het verschrikkelijk ingewikkeld zal zijn.

Utrecht 11 October 1943

Mijn beste Oos,

Het is wel heel kort op elkaar dat ik je nu schrijf, maar deze keer slechts een kort briefje.

Toen ik Zaterdag thuis kwam lagen er drie brieven van je tegelijk en daardoor is de hele situatie weer opgeklaard. Wel vervelend dat die brieven van je zoo onregelmatig aankomen, maar enfin, we weten nu weer eens dat we ons een volgende keer niet ongerust behoeven te maken. Een strop dat je die winterjas niet gekregen hebt. Mams heeft direct gereclameerd maar wat helpt je dat. We zitten nu in vrees en beven over je mooie blauwe pak dat we twee weken geleden hebben verzonden; we vrezen nu het ergst. En hoe gaat het nu deze winter!

Wat je schrijft over een mogelijke hervatting van je studie heeft me verrast. Dit geval heeft natuurlijk ook weer twee kanten en ik raad je sterk aan hierover eens grondig te praten met je kameraden en niet te overhaast te werk te gaan teneinde te voorkomen dat je weer alleen komt te staan. Het mooiste zou natuurlijk zijn als jullie gezamenlijk terug kwaamt, zoals je gezamenlijk bent gegaan. Ik kan natuurlijk van hieruit in het geheel niet beoordelen of zulks tot de mogelijkheden behoort.

Je plan om eerst naar Grandpère te gaan zal, meen ik, wel onuitvoerbaar blijken. Je onderschat de moeilijkheden, ook de financiële, naar ik sterk meen. Tussen Duitschland en Frankrijk is geen vrij financieel verkeer, nog afgezien dat je zóóveel Visa zult moeten hebben dat het verschrikkelijk ingewikkeld zal zijn. Zorg in elk geval dat je voldoende met papieren gedekt bent, anders zit je zoo weer terug in een fabriek waar je het minder goed hebt dan thans.

Dat is voor vandaag alles; het meeste nieuws wat hier is heb ik je een paar dagen geleden reeds geschreven. Gisteren hebben Maarten en Nel bij ons gegeten; Maarten heeft verklaard dat hij op den duur dat niet bij de Spoorwegen blijft; niet dat het werk hem niet bevalt, in tegendeel, dat vindt hij heel prettig, maar Utrecht is hem wat te droog, hij wil dichter bij water zitten. Hij wil thans bij Vechten een plas kopen om eigen water te hebben. Als dat lukt blijft hij, anders niet. Tableau! Je hebt mensen die weinig leren van grote gebeurtenissen, tot ze hard hun neus stooten. Ik meen dat dit met hem ook wel het geval zou kunnen zijn. Maar misschien is het wel allemaal pose, hij is nu eenmaal van ’t poseren, maar als puntje bij paaltje komt zal hij zich nog wel eens bedenken.

Nu jong, vele groeten van allen en een hand van je

Vader.

Utrecht 6 oct ‘43 van Mams. Ik kan toch geen lege hoekjes in zo’n doos laten! Dan zoek ik wat om er in te stoppen.

Utrecht 6 oct ‘43

Lieve Oos,

Vandaag is ‘t 5 maanden geleden dat je vertrokken bent. Wanneer zul je terug kunnen komen? Ik vraag het me af en hoop maar heel gauw! Sinds mijn  vorige brief geen bericht van je gehad. Het was wel te voorzien nu wij 2 brieven op één dag hadden gekregen, maar het is toch vervelend. Er kwam gisteren hier een brief voor Arike van Wim Gijzel. Die sufferd had 127 op ’t adres gezet. Ik heb den briefbesteller maar gouw naar de overkant gestuurd en heb gauw bij Ar. geïnformeerd hoe het met de behuizing stond. Maar Wim schreef helemaal niet over een lager. Als hij er niet in hoeft hoop ik dat het met jou ook zo zal lopen. Hier is alles goed. Gisteren weer een keurig pakket voor je verzonden met v.G.e.Loos. Het wordt nu druk bij het afsturen. Ellie heeft het gedaan en zij zei dat ze in de gang in de rij stonden. Nu moet er gezegd worden dat je op ’t kantoortje waar je pakjes brengen moet, je niet meer kunt verroeren als je er met z’n drieën staat. Als vierde kan ik er nog wel bij, maar voor een dikkerd is ’t uitgesloten. Dus moest Ellie gisteren wachten, wat wel het ergst is wat haar gebeuren kan. Die haastig gebakerde! Maar als zij 30 min. heeft moeten wachten is zij toch in 35 uit en thuis. Ik vermoed dat zij als een bezetene rijdt. In het bewuste pak zat weer van alles en nog wat. Geen kleren deze keer en ik brand van nieuwsgierigheid om te weten of de kleren goed over gekomen zijn! Ik heb ze zo onopvallend mogelijk ingepakt om den aandacht niet te trekken van mogelijke gauwdieven. Ik denk tenminste dat je ervan opgekeken hebt dat uit die dozen die grote stukken kwamen. Ik hoop dat ze niet al te erg verkreukeld waren! De laken heb je zeker ook wel gevonden?

Gisteren zijn Pap, Lilie en ik bij de fam. Milius naar een heer gaan luisteren die ons inwijdt in de manier om ons denken te verbeteren. Ik merk, met dat ik erover begin, dat het geen doen is dat uit te leggen; daar praten wij dan nog wel eens over. Ik heb mij geweldig ingespannen te begrijpen waar het over ging, maar ik vrees dat ik niet deug voor dergelijke filosofischachtige ingewikkelde dingen. Mevr. Milius praatte er heel rustig over, of het heel gewoon was. Ik heb er alle eerbied voor. Moet je rekenen dat ik altijd gedacht heb dat ik nog al aardig denken kon, maar ’t is blijkbaar helemaal mis! Ik voel mij héél dom. Volgende week komen wij weer gezellig bij elkaar. Het zal mij benieuwen of ik er ooit mijn mond zal durven open doen voor iets anders dan om ’t kopje bouillon te prijzen of zoo….! Verleden week ben ik naar den Haag geweest voor iets nieuws. Daar stond in de krant een mededeling voor menschen die familie hebben in ’t zuiden van Frankrijk. Ik ben natuurlijk gaan horen wat zij te vertellen hadden. Het is een bureau dat gesticht is voor het behartigen van de belangen van Ned. in Z Fr. Grandpère is wel geen Ned. maar zij zullen zorgen dat wij kunnen corresponderen. Ik ben erg benieuwd hoe het zal gaan. Vind alleen een bezwaar dat ik dan 2 enveloppen per brief nodig zal hebben, want ik moet dan den brief voor Gr. P. eerst aan dat bureau zenden. Mijn eerste werk moet nu weer zijn enveloppen te verzamelen. Maar ’t zal toch wel heerlijk zijn als ik regelmatig kan schrijven en Gr.Père ook, over Marseille. De duisternis begint weer, met den wintertijd. Afschuwelijk is toch dat gescharrel in die donkere straten. Je schijnt het gek te vinden dat ik den inhoud van de pakjes aanpas aan de doos. Maar dat is m.i. normaal. Ik kan toch geen lege hoekjes in zo’n doos laten! Als er nog één is zoek ik wat om er in te stoppen. Maar dat wil niet zeggen dat je het met alle geweld moet eten! Je kunt het bewaren. Er kan nog best een tijd komen dat wij niet meer kunnen sturen en dan zal ik blij zijn te weten dat je wat in voorraad hebt. Je kunt het nu in je houten koffer opbergen. Het fruit bevalt zeker wel! Aan de boom zitten nog veel appelen, maar we kunnen er niet bij en de spreeuwen eten ze op! Jammer hè! Nu lieverd, ik wou dat er maar gauw een brief van je kwam.

Een stevige pakkerd van

je moeder.

Petertje is een lekkeren dot. Als de broer van Cor over komt neemt hij weer een paar foto’s mee en kan je ’t juweel met haar Oma aanschouwen. Dààg

Grietje heeft de jas niet nodig doe geen moeite kan later wel Dààg

P.S.

Nog steeds vergeten je te zeggen dat wij 24 sept van Wesselink een kaart kregen met je groeten.

Het is niet onmogelijk dat het bijgaande foto betreft.

Utrecht Zaterdag 9 October van Lily. Je schrijft dat we aangetekend moeten schrijven maar dat mag niet meer.

Zaterdag 9 October

Lieve Oos,

Ik schaam me haast zolang als ik gewacht heb je te schrijven. Ik heb het ook allemachtig druk, werkelijk geen seconde meer over; àls ik er een over heb, ga ik gauw even een paar zangoefeningen doen. Mams heeft je vanmorgen geschreven, het komt toevallig zo uit, maar je zult onze brieven toch wel niet tegelijk krijgen. We hebben alweer ±14 dagen geen bericht van je ontvangen, ik kan die postbode, onschuldig slachtoffer van een misplaatste woede, wel iets áándoen! De belangrijkste post die we hier krijgen is altijd een periodiek terugkerende verzameling girobiljetten en reclames van “Skimulaus” welke laatste nog steeds voor Maarten zijn, en die hoe langer hoe slechtere waar, als hoe langer hoe beter wordend betitelen.

Zoals mams schreef zijn we gisteren bij de Miliï geweest (voor dat avondje vrij werk ik me in ’t weekend een hoedje) ik geloof niet dat mams schreef wat voor ’n drama ze in de nacht van zaterdag op zondag beleefd hebben. Taat was niet erg lekker, en wilde naar de WC gaan. Hij wilde naar beneden gaan omdat de WC boven zo’n lawaai maakt als je doortrekt. Toen hij boven aan de trap stond kreeg hij een duizeling, flauwte of zo, en hij sloeg pal voorover met een ontzettende klap de trap af. De buren zeiden de volgende morgen dat ze wel een geweldige slag hadden gehoord, maar toen niets meer en dat ze toen maar weer zijn gaan slapen. Mijnheer en mevrouw vonden hem beneden liggen voor de vestibuledeur, als een vod in elkaar, levenloos, en bebloed aan zijn hoofd. Mevrouw begon vreselijk te jammeren dat haar jongen dood was, mijnheer wilde helpen maar viel flauw, half over Taat heen. Toen Pump kwam, zag ze dat toneel. Mijnheer lag met wijdopen ogen te rollen zonder iets te zien. Het dienstmeisje werd half hysterisch, resultaat was dat Pump + vriendin die gelogeerd was, de boel op poten hebben gezet, dokter opgebeld, mijnheer bijgebracht, mevrouw gekalmeerd, kussens onder Taats hoofd. Ze constateerden dat hij nog ademde. De dokter kwam, en schrok eerst erg. Gelukkig was het bloeden alleen maar uit een wond op zijn voorhoofd. Verder heeft hij een hersenschudding en moet 6 weken op zijn rug blijven liggen. Het viel iedereen als ook den dokter, erg mee dat het alleen maar een hersenschudding is geworden. Bovendien is zijn linker kant helemaal opgezwollen, arm, vingers, schouder, langs de muur geschaafd. Hij ligt nu in bed nors te doen, omdat hij zich best voelt, en helemaal geen zin heeft om te blijven liggen. Het is toch een ontzettende emotie geweest. Ik kwam er zondag even en toen waren ze er nog zo van onder de indruk, ik zelf ook trouwens, toen ik het hoorde. En ze zaten maar te luisteren naar elk geluidje dat maar van boven kwam. Maar nu laat het zich gelukkig nogal behoorlijk aanzien, geen complicaties voorlopig.

Vanavond een seconde bij Maarten en Nel geweest. Petertje ligt nu in een pracht van een bed met spijlen, dat je ook als box kunt gebruiken. Ze ligt heerlijk op haar rug met alle twee haar vuistjes aan iedere kant van haar hoofd, als een prinses te slapen in de ruimte die ze nu heeft. De wieg wordt echt te klein! Jammer dat je haar niet van ’t begin af aan hebt kunnen zien groeien, maar als je terug komt zal ze vast nog wel zo klein zijn, dat je nog genoeg te zien zult hebben dat er aan haar verandert. Een paar dagen geleden een brief aan Jan van Truus geschreven. Hij is al twee maal van kamer veranderd; hij schreef dat je er niet rustig kan werken. Laten we hopen dat hij er nu een heeft waar het niet zo’n lawaai is. Ik geloof dat ik van deze brief maar weer een etappe epistel ga maken, voor vandaag vind ik het welletjes.

Ziezo, daar gaat ie maar weer voor niets. Het is vandaag donderdag en ik ben naar cathechesatie geweest, waar ik mezelf zeer aangenaam bezig gehouden heb met ’t bestuderen van de verschillende types die er zijn. Er zijn 2 nieuwe jongens bij gekomen, een zeer onbeduidende met een brilletje op die geen woord zegt, en een andere, een vriend van Hajo, een jongen om in een lijstje te zetten. Hij is 17 jaar, en het is zo’n geweldige bonk van een jongen als ik nog nooit gezien heb. Hij is niet dik maar gewoon een uitgave van een gespierd mannetje in reuzenformaat. Handen als kolenschoppen, maar heel sympathiek, schouders waar hij gelijk wijlen Atlas de wereld op zou kunnen torsen. Gezicht ook grof maar aardig, en hij spreekt het Frans goed uit. Iedereen stond verstomd toen hij daar in die smalle deuropening verscheen. En ik hoorde le Cornu hem “Alemann” of zoiets noemen, ik snapte maar niet hoe hij heten kon. Vandaag kwam ik er achter, en ik heb me krom gelachen. Le Cornu is altijd nogal achterlijk wat namen betreft; nu vroeg hij hem vanmiddag zijn voornamen, en die waren Johan Albert. Toen ging me een licht op! Hij was natuurlijk toen hij jong was altijd “Hanneman” genoemd. En le Cornu noemde hem nog zo! O o, het idee om zo’n geweldige reus Hanneman te noemen, was werkelijk te komisch. Ik zat op mijn eendje te lachen, en niemand snapte waarom. Het is ook zo’n gezellige, ongecompliceerde jongen, helemaal niet bang voor de meisjes of zo. Een echte beer, maar wel “gelikt”, want hij haalt altijd zo netjes zijn hand uit zijn jaszak als hij je op straat ontmoet, en kijkt heel vriendelijk. (en is altijd beleefd) een prachttype. Ik vind reusachtig leuk om me te verdiepen in beschouwingen over zulke lieden. Je hebt er op cathechesatie zo de tijd voor. Je moet de groeten hebben van Willy Vos. Ze woont nu een paar huizen verder, op 123; we zijn nog nooit bij elkaar op bezoek geweest omdat we ’t allebei zo druk hebben. Aan Hajo en Jaques (= Ko) heb ik je groeten nog niet overgebracht, want die komen later en gaan later weg, zodat je ze niet spreken kan zonder le Cornu erbij.

Het is nu Vrijdag, een avond waarop ik het niet zo druk heb omdat ik op zaterdag geen lessen heb, alleen pianoles en ik moet zelf les geven. Vandaag Frans Twaalfhoven les gegeven; ik moest je de groeten terug doen van de hele familie. Frans was zo verkouden als een snip, zoals de hele wereld, als je ’t mij vraagt. Ik in de zon op de vensterbank, en hij was erg enthousiast en kwam ook op de vensterbank zitten, zo zaten we, en onze beentjes hingen buiten ’t raam, we zaten heerlijk in de zon. Het lijkt me dat het voor onze achterburen wel een gek gezicht geweest is. De zon werd ons te warm(!) en toen naar binnen gingen viel Frans bijna van ’t platje af. Ja, ik lach me altijd een ongeluk, het is zo’n blaagje, met al zij zeventien jaren. Als hij iets fout vertaalt, en ik zeg: “kijk nog eens goed”, dan begint hij meteen een reuze verhaal op te hangen over het enige woord dat hij goed vertaald heeft, en doet dan net of ik hem tegenspreek, terwijl ik dan alleen maar hoe langer hoe harder moet lachen, en hij hoe langer hoe harder begint te oreren. Zijn lessen zijn altijd een lachuurtje voor me. ’t Mooie is, als hij ’t merkt, dan begint hij pas te lachen over ’t feit dat hij zo gek gedaan heeft, zo duurt het nog langer, toch zijn de resultaten bevredigend te noemen, pas geleden heeft hij op school een 8- voor een vertaling gehad. Bewijs dat die jongen hersens heeft maar niet weet hoe hij ze gebruiken moet en daarvoor een steuntje nodig heeft. Het is enig om zulke reëele resultaten van je werk te zien. En dat is nog maar een kleine bijzaak voor me op het ogenblik.

We hebben in geen 14 dagen meer iets van je gehoord, maar dat heb ik al geschreven geloof ik. Ik zet boven de brief de datum waarop ik hem wegstuur, maar ik ben er 3 dagen eerder mee begonnen. Laatst kwam er een aangetekend brief, wij blij, laat hij nou voor Arike zijn, van Wim Gijzel, die het verkeerde nummer op ’t adres had gezet. Ik was gewoon woest. Hij heeft zich waarschijnlijk vergist omdat ik aan Schop en hem ook eens geschreven heb. Misschien hebben ze me teruggeschreven, en de nummers omgewisseld. Nu, ik houd op. Je moet de groeten hebben van de Malie en van Leonie, ze is nu ook heilgymnastiek aan het doen, en ’t bevalt haar best. Ondertussen werkt ze toch nog bij Tellier.

Vele kusjes en vele groeten aan al jou vriendjes, niet vergeten!

Lily

P.S. ik heb een bééldige foto van mezelf en de poes, misschien krijg je die wel eens in handen.

Vanmorgen 2 brieven ontvangen, van 1 october, en een v Gr.père via jou. Je schrijft dat we aangetekend moeten schrijven maar dat mag niet meer. Waarom weet ik niet. Denk nog eens goed na over dat tekenen. Zijn er geen andere dingen waar je onder valt?

Dag, Lily

Oos gaat vanavond naar de Opera

Jan zoekt weer een nieuwe kamer

Vanmorgen weer bij Schültz geroepen. Deze deelde mij mede dat de buitenlandsche “Angestelten” privaat mogen blijven wonen, zonder dat ze daarvoor een Bescheinigung van de Fremdenpolizei noodig hebben. Alleen valt de toelage van 15 Mark weg.

Ik heb maar meteen spijkers met koppen geslagen, en ben naar een nieuwe kamer gaan uitkijken. Richter gaf me na veel sputteren 3 adressen, één in Niedeshöneweide, één in Oberspree en één in Köpenick. Niedeshöneweide was helaas al verhuurd, maar in Oberspree lijkt het me wel wat. Met inbegrip van centrale verwarming, kookgelegenheid, licht en morgenkoffie, alsmede handdoeken en beddegoed is de huur 45 Mark. Er wonen nog twee buitenlanders, o.a. een zekere Storbohaty, die vóór mij bij Gees heeft gewoond. Ik heb meteen maar afgesloten, want het adres in Köpenick heelemaal een idioot eind weg.

Berlijn 23 Oct. In de haast maar even een briefkaart, omdat het vannacht weer onrustig was.

Berlijn 23 Oct.

Lieve Paps mams en Lily,

In de haast maar even een briefkaart, omdat het vannacht weer onrustig was. Zoals gewoonlijk hebben we weer nergens last van gehad. Het is wel een vervelend idee dat je barak af kan branden, en dat je dan plotseling zonder iets zit. Één koffer neem ik altijd mee in de schuilkelder.

Zijn jullie niet geschrokken, dat ik mijn laatste brief door Bob heb laten posten? Later dacht ik: die schrikken zich een hoedje, al heb ik gewaarschuwd. Ik had geen envelop bij me, zie je. Maar de schrik is hoogstens van korte duur geweest. Vanavond schrijf ik nog wel een brief.

Oswald

Oos gaat vanavond met zijn kamergenoot Bob naar de Opera.

Utrecht 16 Oct. ‘43 van Mams. De peren willen hier niet rijp worden. Sommige worden net als caoutchouc.

Hier heb ik de ontvangst van de brieven

9 Oct.  4 en 5 met ochtendpost

9 Oct.   n^o 2    met avondpost

12 Oct. n^o 1 en n^o III en 13 Oct, n^o 6

16 Oct. ‘43

Mijn lieve Oswald, zoo juist een brief voor Grandpère beëindigd en ik kan nog even voor jou ook een episteltje dichten. Heb ik al gezegd dat wij nu brieven voor Gr.père naar het bureau voor de behartiging van de belangen van Nederlanders in het zuiden van Frankrijk kunnen sturen? Dit is de 2^e  brief die ik daarheen stuur. Ik ben meer dan benieuwd of Gr.père ze netjes zal krijgen, of dat er weer weken overheen gaan. Enfin, schrijf jij hem in ieder geval maar, dan heeft hij in ieder geval bericht. Over Zwitserland is het n.l. ook heel erg gebrekkig.

Woensdag tot mijn grote opluchting je briefkaart gekregen over de jas. Hè hè, ’t was een pak van mijn hart. Wij hebben ontvangen tussen zaterdag en woensdag 4 brieven en één kaart. Ik heb precies opgeschreven wanneer alles aangekomen is, maar nu heeft natuurlijk tante Fie de brief waarop het staat. Ik zal zien of ik het mij nog herinneren kan. Zaterdag, dus 2 Oct., je aangetekend brief van (1 en 2) Oct. en de brief die die van Gr.père bevatte. Ik meen dat dat de brieven 4 en 5 waren. Maandag kregen wij er 2 niet aangetekend van 26 sept. of zo, en Woensdag de aangetekende van Briefkaart van 3 Oct. Precies goed is het niet, maar wel zoo ongeveer.

Niets nieuws sinds verleden week. Ik zal dus a.s. Dinsdag géén pak verzenden. Maar ik vrees dat je je roggebroodje zult missen. Met de blikken is ’t misschien beter even te wachten. Maar zorg dat je in ieder geval een voorraadje hebt liggen voor het geval er slechte tijden kwamen! Daarom heb ik je steeds zoveel gestuurd. Er kunnen omstandigheden dat je b.v. een week lang niet aan voedsel kunt komen en dan is het mijn bedoeling dat je dan toch niet omkomt. Het briefje van je gewicht begrepen. ‘t Is dus puik in orde met je. Je weegt precies wat je moet wegen volgens je lengte. Er stond zooveel in al die brieven dat ik niet goed weet waar ik het over zal hebben. Ik mag ze wel eerst overlezen en daar heb ik op het ogenblik geen tijd voor wil ik deze af hebben vóór sluiting van ’t postkantoor. Wel vind ik het leuk dat je zoo tevreden was over bezoek aan den neef van Elsbeth. Mevr. had ook gezegd dat het een heel aardig iemand was. De peren willen hier niet rijp worden. Sommige worden net als caoutchouc. Ik vraag mij af of die jij gekregen hebt ook zoo doen! In dat geval moet je ze maar even koken. Dan zijn ze heerlijk. Het fleschje gevuld met gekookte bessen kun je met het ijzerdraadje leeg peuteren; de heele zwarte bedoening er af draaien. De appelen van de laatste pakken zijn van den groote boom. Vind je die niet heerlijk. Gelukkig dat er geen fruit zat in ‘t pak dat zoo lang onderweg is geweest. In ’t pak waarin je costuum zit, heb ik peren ingesloten. Ik hoop er het beste van. Ze zaten wel erg ingepakt, maar ik hoop toch dat het niet 3 weken onderweg blijft, want dan was alles wel doorweekt van de rotte peren! Ik heb v G en L onmiddellijk gewaarschuwd dat het pak er was. Zij begrepen niet dat het pak 19 dagen onderweg was geweest. Het moest er volgens hen in een dag of 5 zijn. Dat was in ’t begin ook zoo, heb ik gezegd. Maar nu blijkbaar niet meer. Nu, lieve Oos, tot schrijvens. Houd je maar taai. Als Gr.père eens bij ons in zou willen komen wonen, dan kon je misschien wel toestemming krijgen hem te halen?

Dag jongenlief. 

Een zoen van je moeder.

Berlijn 21 October 1943 Brief 10. Toen ik thuis kwam van de fabriek, lagen er drie brieven en een kaart voor een pakje op me te wachten.

X

Berlijn 21 October 1943

Lieve Paps Mams en Lily,

Vandaag is het weer eens een fijne dag, toen ik thuis kwam van de fabriek, lagen er drie brieven en een kaart voor een pakje op me te wachten. Wel vervelend eigenlijk dat die post alles tegelijk doorstuurt, maar ja, daar is niets aan te doen. Mams houdt een klaaglied over de winterjas, ik hoop maar dat ze de brief over de ontvangst snel gekregen heeft. Na wat ik in mijn vorige brief geschreven heb, begrijpen jullie dat ik mijn hart vast houd over voor wat er te voorschijn komt uit het pak dat nu op me staat te wachten! Deze week heb ik: zondag 1 pakje, dinsdag 2 pakjes en woensdag 3 pakjes naar Grandpère gestuurd (kosten samen 12 Mark) de kosten tel ik maar niet mee, geld heb ik op het ogenblik genoeg. Op deze manier spui ik wat van de voorraad die nog steeds te groot is. Maar laat ik met dat al niet vergeten dankbaar te zijn, vooral voor de sigaren en de koek, die heel erg lekker zijn. Ik zit nu weer in tweestrijd; als bewijs dat ik het goed heb, had ik jullie het rantsoen SPEK! dat ik deze week op mijn bonkaart had zitten, toe willen sturen, maar ik heb bedacht dat het eigenlijk onzin is, ik kan het veel beter naar Grandpère sturen, die heeft er veel meer aan. Uit zijn brieven blijkt dat de toestand daar, wat het eten betreft, niet erg best is. Idem met het extra rantsoen van 500 gram witbrood, ik koop er meel voor, en stuur het jullie, of Grandpère. Wat zit die arme Grandpère daar alleen. Ik heb echt met hem te doen. Ik heb geschreven of hij een verklaring van een arts wil sturen, met een stempel er op van de Ortscommandant. Het is jammer dat er daar niemand is die een beetje achter die dingen heen kan zitten. Het ogenblik is ongeveer gekomen geloof ik, dat ik een poging in die goede ri richting kan wagen. Na 6 maanden is het tenminste mogelijk verlof te krijgen, die termijn staat in het contract. Ik ben het er nog niet over de tactiek eens welke tactiek ik volgen moet met dit geval, het is heel erg belangrijk, zo niet beslissend, of je de juiste weg volgt, en dan heb je nog de juiste toon aan te slaan ook. Ik zal in ieder geval alle hefbomen aan het werk zetten. Dat je iets ook verkeerd aan kan pakken is gebleken uit het feit, dat eergisteren hoog bezoek van de A.E.G. (directie) in het lager is geweest, om te vragen waar “Mijnheer de Keijzer” sliep. Ze hebben een enorme rommel aangetroffen, de zaak gefotografeerd, hun verontwaardiging over de rotzooi (excuser le mot) geuit bij de Lagerfürer, en zijn vertrokken met de mededeling dat ze die jongetjes wel eens beter zouden aanpakken. En Mijnheer M.K. dacht te bereiken dat ze, zonder zijn naam te noemen, de toestand in het lager wat zouden verbeteren. Het resultaat is nu, dat, als die jongens niet snel in het offensief gaan met gegronde klachten, met de “lager verordening” waar de eisen in staan, enz. enz., zonder te ontkennen dat het één rotzooi is, ze de grootst mogelijke moeilijkheden krijgen. Ik kan me er niet te veel mee bemoeien, want ik woon daar niet, en ik kan nu in een ander lager.

De brief van Mams van 11 oct heb ik dus vandaag, 21 oct, ontvangen. Dat ik naar huis kan is zeker hoor Mams, maar het is alleen de vraag hoe lang dat nog duurt! Deze zes maanden zijn gauw gegaan, de volgende zullen ook wel snel voorbij gaan. Leuk dat Pieters nog wel eens komt, ik ben benieuwd naar de toestand van mijn bijen!

Nu de brief van Paps: Wat kan die een hoop op een klein stuk papier schrijven! De brief van 6 October ontvangen, 21 Oct. Jammer dat je vacantie niet een echte vacantie geworden is, al zou ik nu wel graag een weekje thuis zitten, het is maar hoe je het anders hebt. De appels zullen nu wel uit de hoge boom verdwenen zijn, zodat jullie je niet hoeft te ergeren aan de mee-eters. De ruimtevaart zal op het ogenblik wel niet veel mogelijkheden geven tot afleiding, boeken er over kun je denk ik niet meer kopen. Wat zeg je van de plaat die ik gestuurd heb? Daar zit meer muziek in denk ik. Ik probeer literatuur te pakken te krijgen, maar dat valt niet mee. Wil je eens zoeken of je ergens postzegels hebt bewaard, stuur ze in een pak mee, ik kan ze hier gebruiken, voor Grandpère, zie je. Mams zou ook goed doen wat koffie te sturen, als ze nog heeft. In een blikje dat goed sluit hoor. Grandpère is erg gevoelig voor zulke dingen.

Na volgende week, als ik in het Lager zit, zullen brieven wel wat minder uitgebreid worden, omdat ik minder goede gelegenheid heb om te schrijven, het is daar natuurlijk niet zo rustig.

22 oct

Dat is me ook wat moois, vandaag wéér een brief van Mams, met buitenop: “Fransch”. Maar binnenin alleen maar Hollands! En de brief is van 16 October dus erg jong. Ik denk dat de censor geen Frans begrijpt, en daarom de brief maar niet gecontroleerd heeft. De anderen zijn bijna allemaal gecensureerd. Nu zal ik wel weer een poosje zonder bericht zitten. Morgen ga ik naar de volksopera: Arabella wordt gespeeld, maandag ga ik naar “Die Verkaufte Braud” en Donderdag naar een concert: o.l.v. Herman Abentroth. Jullie ziet: een rijk programma. Zaterdag jl heb ik Georg Kulenkampf gehoord, een concert van Spohr werd gespeeld. Het was erg mooi. Hoe vindt Lily het boek over de muziek van Beethoven? De peren die je gestuurd hebt zijn heerlijk hoor mams, ze smelten op mij  tongetje. Engeltje-tongetje… Het pak van 12 Oct is erg naar mijn zin: zo moeten ze zijn, en dan eens in de twee weken hoor!

Tot schrijvens maar weer, denk aan mijn nieuwe adres. Ik heb weer erg slecht geschreven merk ik,

Veel liefs

Oswald

Utrecht 1 Oct. 1943 van To : Als je onze radio soms tegen komt moet je hem maar niet kopen, want hij kraak zo.

Utrecht 1 Oct. 1943

Beste Oswald

’t is al weer ongeveer een maand geleden dat ik je ’t laatst schreef. Maar de tijd gaat zo vlug voorbij en bovendien moet ik examen doen, ik kan 1 November in het ziekenhuis in Zeist komen en nu moet ik a.s. Dinsdagmiddag toelatingsexamen doen voor ‘t 2^e jaar. Ik ben flink gaan leren op mijn anatomie en ziekenverpleging want ik dacht dat ze heel wat zouden vragen. Nu ben ik vanmiddag eens poolshoogte gaan nemen bij een meisje dat bij ons is weggegaan en nu ook in Zeist is; en die vertelde me dat het hele examen ongeveer een kwartier duurde, over anatomie vragen ze wat je wilt hebben, en ziekenverpleging b.v. hoe je een baby in bad doet en aankleedt. Als dat alles is slaag ik daar wel voor. Je hoeft niet voor me te duimen! Vorige week ben ik een paar dagen bij tante Bep in Heemstede geweest. Die verandert ook geen steek; ze was weer bijna ziek en had heel veel verhalen te vertellen, ’t ene al sterker dan het andere, en zij wist ‘t altijd ’t best, nog beter dan de dokter. Bovendien kreeg oom Johan nog een keer op zijn kop, omdat hij gerookt had in de kamer terwijl zij verkouden was; ’t was maar goed dat hij zich er niets van aantrekt, hij zei tenminste heel kalm, toen zij uitgefoeterd was: nou, dan ga ik maar even naar de kleermaker. ‘k Zou als man zijnde, niet graag met haar getrouwd zijn, dat weet ik wel. Maar ik heb ’t toch heel gezellig gehad.

Hier zijn we zo’n beetje aan het verhuizen, je herkent ons huis niet meer als je weer thuis bent. Mies en ik hebben van kamer geruild, want Mies zit toch veel meer op haar kamer dan ik. In de huiskamer staat de tafel aan de kant en hebben we de stoelen zo’n beetje in een kringetje gezet; dat is gezelliger als mams op de bank ligt; die bank staat waar vroeger de radio stond. Als je onze radio soms tegen komt moet je hem maar niet kopen, want hij kraakte zo en ging alleen maar hard of erg zacht, tussenin ging bijna niet meer. Win Gijsel is de 4^e Oct. jarig, feliciteer hem maar vast. ‘k Schrijf hem nog maar ik weet niet of het nog op tijd zal zijn. Die mop waar je over schreef van de baby en het varken ken ik niet, ’t is er natuurlijk wel één met een baard met een vlechtje erin, maar toch snap ik het niet. Trouwens jij hebt lang moeten denken wie Marie was, als je mams ’t niet verteld had, zou ik nu nog niet hebben geweten wie de 12 boerderijen waren.

‘k Houd maar eens op, deze brief wil Arike vanmiddag nog voor 5 uur op de post brengen en ’t is nu zo ± half 5. ‘k Heb ’t toch zo druk met brieven schrijven, nu nog één aan Wim, naar Zwitserland aan ’t meisje van het pakje (ik wou dat ik nog eens zo iets kreeg), dan aan tante Fem en aan Tante Bep om te bedanken voor de logeerpartij. Tante Anna snuf is er nu om tante Bep te helpen nu ze ziek is. Ze zou 1 Oct. een juffrouw voor de huishouding krijgen, maar die schreef op het laatste moment dat ze het toch maar niet deed. ‘k Zou die twee wel eens willen horen, tante Anna zal wel 3x zo hard snuiven als anders van agitatie.

Nu Oos, tot een volgende keer. Houd de moed er maar in ondanks het lager.

Hartelijke groet van je To

Utrecht 1 October 1943 van Arike : Jouw paps en de mijne zijn op het ogenblik aan het fietsen

Utrecht 1 october 1943

Lieve Oos,

Tot mijn schrik heb ik bemerkt, toen ik mijn boekjes raadpleegde, dat ik je dertig Augustus ’t laatst geschreven heb. Ik vraag je zeer nederig excuus voor ’t lang uitblijven van mijn volgende epistel. Misschien zijn de post en de censuur wel zo lief om deze brief gauw door te laten, dan komt hij toch niet zo gek laat. Daar zullen we dan maar op hopen. Hoe zit het nu eigenlijk: zit je nog op je kamer? Ik hoop voor je van wel, want vooral van de winter lijkt ’t me beroerd om in dat lager te bivakkeren. Ik heb vanmorgen een brief geschreven aan een jongen, die in Nienberg a/d Wezer zit. Hij is daar aan ’t werk aan een in aanbouw zijnde vliegtuigen fabriek. Heeft niet zulke slechte werktijden: van 6 uur ’s morgens tot 2 uur P.M. (post meridien, na middag). ’t Is daar erg mooi, hij wandelt er veel. Bovendien werkt hij met een vriend en dan schaken ze onderhand uit het hoofd. Zo ver heb jij het zeker nog niet gebracht in de edele schaakkunst. Eerst is Henk opgeleid voor draaier, of hoe noem je zo iemand bij een draaibank? Toen hij zijn vak kende en “ingezet” zou worden, wilde niemand studenten hebben: reden begrijp je wel, zu gefärlich.

Jouw paps en de mijne zijn op het ogenblik aan het fietsen, heel gewoon, zonder bijbetekenissen. Ze hebben beide vacantie en brengen hem zo’n beetje thuis door. Mijn paps is vanmorgen woedend geweest, omdat we, toen we zijn kamer schoongemaakt hebben, een brief, die weg moest expres tussen andere rommel in gelegd hebben. ’t Is anders maar beter dat hij niets zegt, want hij is al twee x zijn oliebon kwijt geraakt. Als ik oliebon schrijf denk ik aan olieman en het gedicht van Sinterklaas.

Ik heb met veel plezier gehoord dat je je snor weer afgeschoren hebt. Gelukkig!!! Wat fijn voor je dat je naar voorstellingen van Hamlet a.s.o. kunt gaan. Ik kan me voorstellen dat zoiets in een wereldstad met allemaal goede spelers veel mooier is dan hier. Ik was laatst naar la Traviata geweest. Reuze leuk al die bekende wijsjes maar ’t viel me, om je de waarheid te zeggen, tegen.’t Was de A’damse Opera. Ik vond ’t nogal tweederangs. Ik zou me kunnen voorstellen dat ‘t met prachtige kleren en echte Italiaanders veel mooier was. Zoiets moet groots zijn anders wordt ’t belachelijk.

’t Wordt hier al zo echt herfst: wazig, dampig, vochtig, warmig. We hebben al eens getracht paddestoelen te zoeken vinden. Tot nu toe zonder resultaat. Onze pipa’s hebben er dan ook schoon genoeg van en kijken er niet meer naar om. Met Mams gaat 't wel. Ze mag nu twee maal daags op en haar wandeling strekt zich al tot Mimi de Groot uit. Als je nog even wacht met terug komen holt ze Bunnik weer om. Nee! Ik denk wel dat dat niet gauw meer gebeuren zal. To komt net binnen en gaat je ook een brief schrijven, dan doen we hen heel gezusterlijk in één floppie. Ze wil met mij pen schrijven en ze schrijft andersom zo. Ik hoop maar dat ze hem niet bederft. Ik ben weer met heilg. (gymnastiek red) begonnen. ’t Is toch zo leuk, we hebben reuze aardige dokters, jong (getrouwd, als je dat interesseert) we masseren elkaar (de leerlingen) dat ’t bij de beesten af is. In één woord reusachtig. Mies heeft ’t erg druk met haar analysten cursus, To gaat 31 Oct. naar Zeist, maar dat zul je wel van haarzelf horen. Nou, Oos, nog een wintertje en dan zal er toch wel eens een eind aan komen. In ieder geval krijg je verlof. Dag,

veel liefs en kusjes

Arike

Berlijn 18 oct ‘43 Brief 9 25 blikjes melk en nog een paar pond bonen had ik nog over.

IX

Berlijn 18 oct ‘43

Lieve Lily,

Even een briefje aan mijn lieve zus, omdat ik een beetje in m’n maag zit met al die levensmiddelen die mams me stuurt. Ze schijnt niet te willen geloven dat ik hier heel goed te eten heb, op de manier waarop ik het op het ogenblik ingedeeld heb. In mij laatste brief, van zaterdag j.l. (brief XIII) ben ik wat tekeer gegaan, ik hoop dat dit het effect heeft dat ik verwacht. Maar het is zo vervelend bezwaar te moeten maken tegen iets wat zo goed bedoeld is. Ik heb beslist geen behoefte aan méér en lekkerder eten, het is zelfs zo dat een stuk koek een week blijft liggen voor ik er aan toe kom. Idem dat roggebrood. Ik geloof dat mams ongeveer denkt: wij de helft en Oswald de helft!

Fruit is iets anders, daar hebben jullie zelf waarschijnlijk wel genoeg van, en ik kan het goed gebruiken, maar ook dit moet mams niet overdrijven. Gisteren heb ik een opruiming gehouden in mijn voorraad, in verband met mijn verhuizing. Vijf pakken voor Grandpère (à 1kg) heb ik klaar gemaakt, en twee heb ik er vandaag al verstuurd. Vooral rijst en gort heb ik gestuurd, en blikjes melk. Dit lijkt me voor de ingewanden van Grandpère het beste. Toen deze pakjes klaar waren had ik nog 25 blikjes en nog een paar pond bonen, havermoot enz. over! Ik zal nog wat sturen, en dan is mijn voorraad wat redelijker geworden. Grandpère zal wel weer bezwaar maken, maar hij kan het wel goed gebruiken denk ik. Zijn de snoepjes enz. aangekomen? Ik hoop dat ze goed bevallen zijn. Het was een extraatje in verband met het bombardement, en ik vond dat het jullie meer toe kwam, omdat jullie meer ik angst gezeten zullen hebben dan ik. In een optimistische bui had ik al wat zomerkleren ingepakt, maar ik heb ze maar weer uit het pak gehaald, het is beter ze hier te houden.

Hoe vind je de cigaretten? En hoe vind paps de tabak? Veel soeps is het niet, maar de buitenlanders hier zijn er erg gelukkig mee.

Nu zus, je wordt dus verzocht Mams wat te remmen met al haar gestuur, en ik hoop dat ik je binnenkort niet alleen als droombeeld maar ook in werkelijkheid kan begroeten. Ik droomde n.l. laatst dat ik thuis kwam, en dat ik jou al omhelsd had, maar voor mams aan de beurt was werd ik wakker. Reuze strop!

Veel liefs

Je Broertje

Oswald

Ondertussen in Utrecht: Aan de Ouders der in Duitschland werkende studenten

Utrecht den 16 October 1943

Aan de Ouders der in Duitschland werkende studenten

       Ten vervolge op mijn circulaire van 19 Augustus doe ik U heden de volgende mededeelingen toekomem

l*Winterkleeren. Er zal in Amsterdam een centrale komen,die zich bezig houdt met het verzenden van winterkleeren aan de studenten in de verschillende kampen.Verdere details kan ik U nog niet geven,maar de Duitsche autoriteiten geven de verzekering, dat deze centrale er komen zal en dat er aan gewerkt wordt. Zoodra ik nadere bijzonderheden verneem, zal ik U die doen toekomen Het is mij bekend, dat sommige ouders bereids in postpaketten of via Van Gend en Loos pakken met winterkleeren aan hunne kinderen gezonden hebben. Ik durf U geen advies te geven over de wijze van verzenddhg via de post of via de in te richten Centrale. Ik neem aan,dat verzending via de centrale veiliger is, maar durf niet te zeggen hoe snel de Centrale zal functioneeren,terwijl U waarschijnlijk over den tijd,waarin pospaketten overkomen, al allerlei ervaring hebt.

       2.Verlof voor gebombardeerden,die hun kleeren verloren hebben: Van Duitse zijde is de verzekering gegeven, dat aan studenten,die bij een bombardement hun kleeren verloren hebben, een verlof van acht dagen zal gegeven werden, om hun plunje in orde te brengen. Zij krijgen de noodige textielbons uit D. mede en hun uitgaven zillen gerestitueerd worden. Deze verloven worden individueel onregeomatig verleend; ze gaan van instanties in Duitschland uit; de indruk aan het Departement is ,dat er schot in komt.

       3.Van Duitsche zijde is toegezegd,dat studenten der "alpha”-faculteiten 1angzamorhand werkzaamheden zullen krijgen, die beter bij hun aanleg passen, doch alleen, indien er aanleiding tot klachten over hen zijn.

4. Nauwgezet onderzoek van klachten is toegezegd, die via den Rector (of via den ondergeteekende,die als gemachtigde van den Rector optreedt)het Departement bereiken.

5.Grensverlof. Het volgende kan voor sommigen onder U van belang zijn. Er zijn studenten,die van hun principalen een dag reisverlof hebben gekregen. Ze reizen dan naar om grensstation en gaan naar de grens. Hun ouders komen op dienzelfden dag naar de grens en kunnen dan verlof krijgen om even over de grens, in een of ander café’tje hun zoon enige uren te spreken, hem pakjes te geven etc. Een dergelijk bezoek eischt natuurlijk eenige voorbereiding: de ouders moeten zich aan een vooraf vastgelegde grensplaats ervan vergewissen, dat de grenspolitie hen op den dag en het uur van het bezoek over de grens zal laten; eerst nadat ze ten aanzien hiervan zekerheid hebben, kunnen de verdere acties: verlof vragen van den zoon etc. plaats hebben. Er is mij verzekerd,dat verschillende ouders uit een dergelijk bezoek troost hebben geput.

6.De volgende adreswijzigingen zijn wellicht voor enkelen Uwer van belang:

Nienburg Baugewerkschule verhuisd naar Nienburg ,Hütenstrasse,

Lager Thiese Apparatenbau.

Gemeinsch.Lager 111 Daimlerstrasse Berlin Marienfelde na het bombardement verplaatst naar en kamp in Wilhelmsruh; precies adres is me onbekend

Brieseke u.Höpfner, Lager Kurfürstendamm, Potzdam Babelsberg.

Studenten overgebracht naar barakkenkamp te Drewitz.

L,Rutten,

Oude Gracht 320, Utrecht,

Berlijn 16 October ‘43 De hospita had de hoop dat er iets van onze welvoorziene dis voor haar zou afvallen.

Berlijn 16 October ‘43

Lieve Paps mams en Lily,

Vandaag heb ik weer eens wat te vertellen, ik ga verhuizen, en wel naar het “Angestellter Lager der A.E.G. Lindenstraße 35, Berlin Köpenick. Het geheel is als volgt te werk gegaan: zoals ik al eerder geschreven heb, was het met veel moeite gelukt op mijn kamer te blijven, maar dat genoegen werd van verschillende zijden vergald. Zo heeft b.v. de hospita, die overigens erg beleefd en aardig is, heel duidelijk gezegd, dat ze ons niet zo zeer voor het geld op die kamers genomen had, dan wel in de hoop dat er iets van de welvoorziene dis van ons, voor haar zou afvallen. Dus betaling in natura. En dat terwijl ze voor een klein kamertje 60 Mark in de maand krijgt, wat zéér veel is. Jullie begrijpen dat dit geen belangrijke grondslag is om verder goed op te schieten, omdat ik niet van plan ben haar te gaan voeren. Ze heeft zo het idee dat het in Holland is als in Denemarken, waar boter niet op de bon is! Verder heeft een van de studenten, die al lang en breed in het lager zat, een brief naar zijn oude adres gekregen van de geheime politie, dat hij verhuizen moest naar een lager. Dit staat ons dus ook te wachten!

Nu neem ik dus het zekere voor het onzekere, en ik ga nu naar het beste lager dat tot mijn beschikking staat, liever dan nog verder te moeten leven in die onzekerheid. Het lager is goed verwarmd, warme douches en zoo, alles goed in orde. Gisteren ben ik vroeger weg gegaan van de fabriek, en ik heb bij de Lagerführer (een vrouw) gezeurd tot ik gedaan kreeg dat ze een bed dat bezet was voor iemand die niet terug kwam van verlof, voor mij vrijgegeven heeft. Het vervelende is dat Bob niet gelijk mee komt, en verder dat er geen andere Hollanders zijn die ook zitten te wachten op een plaats in dat lager, maar die de beloften van  een verkeerde instantie hadden gekregen! Maar nu ja, op het ogenblik kun je in dergelijke dingen niet al te veel scrupules hebben.

Bob komt binnen met een brief van Mams, van 29 sept. in het Frans.

Gelukkig, er staat in dat de melkpoeder voor Grandpère bestemd is. Ik schaam me een beetje voor de toon van mijn andere brief, gisterenavond geschreven, want ik weet wel dat de bedoeling van jullie heel erg goed is, maar het effect van de pakjes is nu eenmaal heel anders geworden dan het vroeger was, ik ben nu goed doorvoed. Het pakje voor Grandpère dat ik deze week wilde sturen, was iets te zwaar, ik moet het opnieuw inpakken. Het pak naar huis is ook nog niet weg. Daar komt nog weer wat extra’s voor jullie in, waaruit je kunt zien dat ik het goed heb. Ik lees de brief van gisteravond maar niet over, anders verscheur ik hem misschien, en dan moet ik alles weer overschrijven, en ik heb zoals gewoonlijk geen tijd. Om 4 uur begint een concert (Kulenkampff speelt viool!) en ik moet nog aardappels kopen en de brieven en pakjes posten. De brief van mams gaat direct door naar Grandpère, ik zal er een briefje bij doen. Gut, ik moet nog eten ook, pap zal wel gaar zijn. En ik moet mijn nette pak aantrekken. Heerlijk weer eens een net pak aan te hebben, dat geeft een gevoel of je weer thuis bent.

Ik lees nog op mijn papiertje met aantekeningen, dat ik nog niet bedankt heb voor de heerlijke kleine koekjes die mams gestuurd heeft, en voor de stukken koek. En verder zou ik graag een aantekenboekje ’44 willen hebben, ik vraag er nu maar vast om. Jammer dat de pakketten naar Grandpère maar max 1 kg mogen wegen, en dat het 2½ Mark per pakket kost, anders zou ik wat meer kunnen sturen, maar ik zal mijn best doen.

Schrijf dus in het vervolg naar het nieuwe adres

Angestellterlager AEG

Lindenstraße 35

Berlin-Köpenick

Veel liefs

Oswald

P.S. Mams, probeer eens naar Tante Olga te schrijven via Appenzeller, dat moet wel gaan volgens mij.

Berlijn 15 Oct ‘43 Tegenwoordig heb ik te veel broodbonnen.

Berlijn 15 Oct ‘43

Lieve Paps Mams en Lily

Ook deze brief moet ik weer beginnen met een verkeerde stemming, ik ben erg boos dat jullie zo veel sturen. Appels, peren, dat is best, maar deze week zit er in het pak (5 Oct) weer te veel: suiker, rijst, melkpoeder, genotjes (merkwaardige naam voor sigaren!) appeltjes en bruine bonen. (Eigenlijk ook te veel: kaas en koek) Dat ik werkelijk te veel heb kunnen jullie hier aan afleiden, dat ik tegenwoordig te veel broodbonnen heb. Heus mams, één pak als dit in de twee à drie weken is ruimschoots genoeg.Dat ik werkelijk bóós ben zullen jullie hieraan merken, dat ik terug ga sturen wat ik teveel ontvang. Ik begrijp, dat jullie denken dat ik het hier niet best heb, omdat jullie het zelf niet goed hebben, maar meet de toestand hier niet af naar die in Holland, hier is het wat eten betreft veel beter. Het roggebrood van de vorige week heb ik verdeeld tussen Bob en de hospita, omdat ik het niet op kon, nu is er alwéér één terwijl ik dat van twee weken geleden nog niet op heb. Dit is te gek. Thuis zou ik een dag lang een lelijk gezicht zetten, en dan hadden jullie het wel begrepen, maar hier zit ik me maar op te winden, en met dat stomme papier wordt je het nooit eens! Jullie ziet, ik ben helemaal niet in de stemming om erg dankbaar te zijn voor de goede gaven die ik allemaal toegestuurd krijg. Misschien word ik het nog wel voor het einde van mijn brief.

Mijn pen wil op het ogenblik niet zoals ik wil. Ik heb me lekker dik aangekleed, het begint langzamerhand koud te worden. De hospita stookt wel, maar nog niet de hele dag. Het is prachtig herfstweer, Zondag zal ik proberen er weer van te genieten. Vorige week Zaterdag ben ik naar het luchtvaartmuseum geweest. Het was erg aardig, heel merkwaardig overigens, alle mogelijke vliegtuigen vredig door elkaar te zien staan. De “Spin” van Fokker staat er, en verder de Do X, dat reusachtige vliegtuig dat vroeger ook in A’dam is geweest. Verder veel oorlogsvliegtuigen.

Zondagmorgen ben ik naar de Franse kerk geweest, maar tot mijn grote teleurstelling werd er in het D. gepreekt. Er wordt eens in de maand in een andere kerk nog in het Frans gepreekt, volgende maand ga ik daarheen. Ik zal de dominee ook eens opzoeken. ’s Middags ben ik bij Jan Agberts geweest, en we hebben een aardige wandeling gemaakt door de bossen. Er komen al prachtige herfstkleuren waar ik volop van kan genieten.

Maandag hebben we op de kamer de verjaardag van Bob gevierd, erg gezellig. Je staat eigenlijk versteld dat je nog zo prettig dergelijke feesten kan vieren, zo echt op de oude manier. Zijn broer was hier, en een paar oude vrienden, en dan wat nieuwe vrienden van hier. Donderdagavond ben ik naar een concert geweest, waar de viool stukken voor viool en orkest van Beethoven gespeeld werden, door het “Städtische Orkester” en Richard ….., zijn naam weet ik niet meer. Het was erg mooi. Vooral de romance in F deed me veel aan huis denken, Lily heeft er een grammofoonplaat van. Het is toch maar prettig dat je nog eens naar zulke dingen toe kan gaan. Het wordt anders al erg vroeg donker, met die wintertijd, en koud is het ook al. Mijn winterjas draag ik nog niet, die komt pas als ik goed weet dat het winter is.

Hoe is het met de bijen? Het is natuurlijk niets geworden met de heide, denk ik zo, anders had ik het wel gehoord. Deze week zijn er trouwens geen brieven gekomen, misschien morgenochtend nog.

Kan Mams niet vragen of Appenzeller naar tante Olga schrijft? Dat moet kunnen in theorie.

(Red: Vermoedelijk is deze brief incompleet)

Verzoek te sturen: oude bruine hoed, adres Appenzeller.

Vorläufiger Fremdenpass

Eigenlijk is Oos wel erg naïef naar Duitsland vertrokken. Zonder paspoort! Ook al zou dat betrekkelijk snel verlopen, dan nog, zou hij het mee hebben moeten nemen. Maar goed, in augustus is het opgestuurd, en het is zelfs nog aangekomen ook. Ondertussen heeft hij een “Vorläufiger Fremdenpass” gekregen. Daar is hij heel zuinig op geweest; het is na 75 jaar nog in zeer goede staat, alhoewel het op 5 oktober 1945 verlopen is.

Hirschgarten 12 Oct ‘43 Toen vond de juffrouw het pakje een paar gram te zwaar.

Hirschgarten 12 Oct ‘43

Lieve beste Overkantjes.

Het is hoog tijd dat ik eens een antwoord schrijf op de stapel brieven die me weer bereikt hebben sinds ik jullie mijn laatste brief schreef. Ik heb er zes voor me, en ik weet niet waar ik moet beginnen: ja toch, natuurlijk bij het beste paard van stal, als ik u tenminste zo noemen mag, tante Fie. Ik lees (28 Aug) met genoegen dat u weer goed vooruit gaat, tegen dat ik weer thuis kom bent u weer helemaal de oude. Wat heeft u nog veel bezoek, is dat niet te druk? Nu ja, de zomer is nu voorbij, en dus is het met de vele logés ook gedaan. De koek waarover u schrijft heeft uitstekend gesmaakt, ik heb er van gesmuld.

13 Oct

Gisteravond heb ik mijn brief weer eens af moeten breken, omdat ik nog meer te doen had. We hebben het hier nog steeds even druk, er is werkelijk geen ogenblik dat je kunt zeggen: nu ga ik eens een poosje niets doen. Binnen een minuut heb je dan wel tien belangrijke bezigheden bedacht, die geen uitstel kunnen lijden. Vandaag had ik weer eens een tegenvallertje, ik had een prachtig pakje in elkaar gedraaid voor Grandpère, en na een tien minuten in de rij  staan kwam ik eindelijk aan de beurt, en toen vond de juffrouw het pakje een paar gram te zwaar. Haalt u er maar wat uit…. Dat kost weer een hoop tijd.

Het is prachtig herfst weer hier, de bossen in de buurt zijn prachtig maar de eiken met rood blad, zoals die in Zeist te vinden zijn, heb ik nog niet ontdekt. Zondag a.s. ga ik nog eens zoeken, anders is het mooiste er weer af. De beste tijd is het, wanneer een gedeelte van de bladeren aan de bomen rood wordt, en een gedeelte afgevallen op de grond ligt.

In de week is het al om zes uur donker. Met die wintertijd die we er hier op na houden. ’s Morgens gaat de zon net op als ik op de tram sta te wachten. Vroeger moest ik altijd vijf minuten lopen naar de tramhalte, maar tegenwoordig niet meer, de tramhalte is verplaatst tot vlak naast het huis. Wat een service? Is het niet?

Het begint hier al aardig koud te worden, maar mijn winterjas heb ik nog maar niet aangedaan, anders weet ik niet wat ik doen moet als het wèrkelijk koud wordt.

Nu ga ik maar weer eens verder met het lezen van de ontvangen brieven, ik lees ze altijd nog over als ik terug schrijf, anders vergeet je wel eens te antwoorden op vragen. Van To ontving ik brieven van 31 Jul en 20 Aug. Ik kan me zo voorstellen dat To ’s nachts zit te schrijven en tegen de baby’s zegt: nou niet schreeuwen, ik moet eerst een brief schrijven aan mijn neef, als die brief af is dan mag je weer in je luier doen, dan zal ik het wel weer opruimen, maar nù heb ik geen tijd.

Van Arike ontving ik een brief van 27 Aug waarop een 2 prijkte. Dat we nu met liefde koken, dat zegt nog niet dat we dat later, als we getrouwd zijn, nog doen, bedenk dat wel Arike. Voor de vrouwen moet er ook wat werk overblijven!

Last, not least, de brieven van Mies. Twee stuks, geweldig hoor Mies!13 Aug en 8 Sept. Ik verheug me op de….

Mijn papiertje is weer eens vol, tot schrijvens maar weer, de groeten aan alle bekenden, en speciaal voor jullie, de “overkant”.

Oswald

Jan : Het beddegoed zou de Bruijn voor me laten wasschen.

Jan schrijft:

Het beddegoed zou de Bruijn voor me laten wasschen. Toen ik vanavond thuis kwam bleek Gees het niet nodig (goed?) gevonden te hebben dat ik een dekbed en kussen zonder sloop gebruikte. Het was tenminste nergens te vinden. Gees was niet thuis, dus kon ik haar niet ter verantwoording roepen.

Vandaag, 75 jaar geleden, Zaterdag, gaat Oos naar het luchtvaartmuseum.

Paps, en met hem natuurlijk zijn twee jongens, waren al vroeg na de Wereldoorlog (die later het voorvoegsel “eerste” zou krijgen) gefascineerd door de luchtvaart. In geval van schietproeven op de Leusderheide wilde Paps wel eens in ’t Zwaantje in Soesterberg, aan de kruising van de weg Amersfoort - Utrecht en de weg langs de vliegkamp, overnachten. Daar zaten dan ook regelmatig vliegeniers van het leger te dineren. Met hen raakte hij dan in gesprek over luchtvaart, zoals de discussie of langeafstandsvluchten zwaarder dan lucht wel mogelijk en veilig genoeg waren. Kortom of men voor vluchten over de Atlantische oceaan een Zeppelin of een vliegtuig, een Fokker natuurlijk, moest nemen. In 1928 was met de Graf Zeppelin een regelmatige dienst van Friedrichshafen aan de Bodensee op Lakehurst bij New York gestart, die concurreerde met de vliegboten die vanuit Schannon in Ierland naar de USA vlogen. In 1929 kwam de Do X op de markt. Een vliegboot, want waar ter wereld vindt men nu landingsbanen van meer dan een kilometer. In 1937 kwam er aan die discussie een einde door de ramp met de Hindenburg.

In de jaren 1930 fietste Oos met zijn vader en broer vaak vanuit Ouderkerk naar Schiphol, ongeveer langs de route waar dertig jaar later de A9 aangelegd zou worden, om vliegtuigen te gaan kijken. Paps maakte daar dan ook foto's, of photo's zoals hij zelf schrijft.

 In Amsterdam moet hij ooit de Do X gezien hebben, die hem bijzonder fascineerde. De eerste vlucht met deze vliegboot werd in 1929 uitgevoerd en in 1930 – 32 heeft een wereldreis plaats gehad. Dit vliegtuig was met zijn twaalf motoren en spanwijdte van 48 meter, voor zijn tijd bijzonder groot. De Do X landde dus op het IJ.

Theoretisch had het toestel een startgewicht van 48 ton, ongelofelijk zwaar voor die tijd, en de Jupiter-motoren van Siemens konden dat dan ook niet uit het water tillen. Met de Conqueror-motoren van Curtis in Engeland lukte dit wel, maar veel hoger dan een paar honderd meter kon het niet klimmen. Het vliegtuig kon daarmee dan wel 169 passagiers vervoeren; een record dat pas in 1949 zou worden verbeterd.

Het vliegtuig trok veel bekijks maar niemand wilde het kopen; zo’n enorm vliegtuig krijgt men natuurlijk nooit met enige regelmaat vol, iedereen neemt de boot of de trein. Bovendien zijn luchtschepen als de Graf Zeppelin, die in 1928, in de vaart gekomen is, veel geschikter voor de lange afstand. Alleen de Italiaanse luchtmacht wilde van de Do X een zware bommenwerper van maken, maar dan wel met motoren van FIAT er op natuurlijk maar zulke krachtige luchtvaartmotoren had FIAT niet.

Uiteindelijk zijn er maar een paar gebouwd waarmee wel enkele vluchten van Shannon naar New York gemaakt zijn maar aan de 114 succesvolle vluchten van de Graf Zeppelin kwam het niet. De toestellen zijn bijna regelrecht naar het museum gegaan .... Helaas

Toch had men niet helemaal ongelijk wat betreft het vliegen over de lange afstanden. De luchtschepen voeren van Friedrichshafen aan de Bodensee naar Lakehurst. De voornaamste inkomstenbron was de post, die vanuit Duitsland naar America v.v. ging, maar boven Barcelona, Madrid en Lissabon werd ook post afgeworpen. De route lag op de heenreis zo zuidelijk om over de Oceaan rustig weer en de wind voornamelijk mee te hebben. Niet omdat men anders de overkant niet zou halen, de Graf Zeppelin kon met zijn snelheid van 115 km/u 12.000 km in één keer overbruggen, maar het was veiliger en comfortabeler. Men hoefde voor een reis naar America ook niet eerst naar Shannon, aan de Ierse westkust, te vliegen, (of met boot en koets), maar kon comfortabel met de trein naar de plaats van vertrek. Aan boord was er meer dan voldoende ruimte om te flaneren en er was een ruim restaurant, alsmede slaapvertrekken. Men hoefde aan boord ook niet met stemverheffing te spreken, de motoren hingen zo ver weg dat men ze nauwelijks hoorde. Bij de vliegboten, die van New York vertrokken naar Shannon v.v., was dat wel anders. Een passagier had in een vliegtuig, met uitzondering van de Do X, niet veel meer ruimte dan een stoel met een tafeltje. Erg veel sneller dan de Zeppelin gingen de vliegboten niet en dat dan ten koste van zeer veel lawaai van de propellers. Zo veel dat men onderweg geen oog dicht deed en na een vlucht van zeker 20 uur kon men in Shannon dan ook wel een opkikkertje gebruiken, voor men verder zou reizen binnen Europa. De barkeeper in Shannon heeft daartoe, in de jaren 20, een mengsel bedacht van zeer sterke koffie en Ierse whisky, afgedekt met een laag zoete slagroom. Irish Coffee.