Berlijn 29-8-‘43 Het is altijd prettig als je zo post ontvangt zondagmorgen op bed.

29-8-‘43

Lieve Paps, Mams en Lily

Na het verorberen van een heerlijke muskuspeer begin ik maar weer eens een brief te schrijven. Laat ik eerst maar mams gerust stellen: de peren zijn nog goed aangekomen, maar het was wel kiele-kiele (wat staat dat gek als je het schrijft). Gisteren ben ik het pak (van 17 aug) gaan halen, en daarna ben ik meteen doorgereisd naar Kees Booy (in Berlin-Schönberg), waar we reünie hadden. Het is langzamerhand mos geworden, dat iemand die een pak bij zich heeft, dat ten aan schouwe van de menigte open maakt. Deze keer was dat maar goed ook, de peren die er erg aan toe waren kon ik meteen uitdelen, en daar had ik dus geen last meer van op mijn verdere reis! Ze zijn overheerlijk, hoe de appels zijn weet ik nog niet, die kan ik nog wel even bewaren. Het roggebrood is weer prima, de koek natuurlijk niet minder. De kaas doet me denken aan verleden jaar in Ouderkerk! De blikjes gaan naar de voorraad.

Het is vandaag weer regenweer, het is hier of snikheet, of koud en regenachtig. Net nu ik zit te schrijven komt de zon door, en het feit dat ik in de zon zit moet jullie wel verbazen. We zijn namelijk – binnenshuis - verhuisd, we zitten nu in een kleinere kamer aan de voorkant van het huis, op de eerste verdieping. We hadden ons net bijna meester gemaakt van het kleine kamertje naast de kamer waar we in zaten, maar er komt nu op die twee kamers een bekende van de hospita, wier huis deze week beschadigd werd. Ze heeft al haar meubels gered, met het gevolg dat het huis hier nu ongeveer vol gebauwd is met meubelen. Onze kamer vóór bevalt ons heel goed, hij is wel kleiner maar handiger ingericht, en we hebben nu de zon, we zitten ongeveer op het Zuiden. We kijken uit op een stille baan. Links is een botenhuis of café of zoiets, nu door soldaten in gebruik genomen. Uitzicht op het water van de Spree hebben we helaas niet. Rechts en tegenover ons staan villa’s die schuil gaan onder de bomen.

Onze kamer hoeven we gelukkig niet te verlaten, de geruchten flauwen weer af, de “lager verpleging” beperkt zich tot de twee grootste lagers van AEG, en nieuwe bevelen van de politie aan afzonderlijke mensen zijn niet gekomen. Voorlopig zal het dus wel niet zo’n vaart lopen, al is een algemene maatregel wel te verwachten, nu er zoveel daklozen bij komen zijn; ik schat ongeveer als van Roth.

Deze week ben ik een dag thuis geweest, een beetje grieperig voelde ik me, en de thermometer wees op 37,5 °C. Je moet voorzichtig zijn, en daarom ben ik maar wat correspondentie af gedaan, in mijn bed, de volgende dag was alles weer goed. De brief van mams van 26-7 ontving ik op 27-8, een beetje laat dus. Ik las in een andere brief, welke weet ik niet meer, dat het met B. goed gaat, en dat zijn moeder wat gegevens had. Ik zal er daarvoor bedanken, maar ik heb helaas pas geschreven, het zal dus nog even duren. O-ja, ik heb na lang aarzelen eindelijk het flesje bessen opgegeten, wel niet met gort, zoals mams dat wilde, want de gort zat te mooi verpakt, maar met havermout. Het was heerlijk (maar ½ uur werk om alles er uit te krijgen). Ik lees verder op mijn lijstje, dat ik nog vertellen moet dat ik het adres van de neef van mevr. M. heb genoteerd, ik kom er nog niet toe er heen te gaan,

Vandaag heb ik weer twee brieven ontvangen, en wel van To en van Mies. Het is altijd prettig als je zo post ontvangt zondagmorgen op bed. Als de dag zo goed begint is hij veel meer waard. Laatst schreef Arike: stond je niet verbaasd dat je een brief van Marie kreeg? Ik heb er een paar dagen over gedaan voor ik wist dat ze Mies bedoelde!

De zon komt heerlijk door, ik zit te bakken. Eerst was ik van plan de stad eens te gaan bekijken, je kunt nl overal heen, voor zover er tenminste nog vervoermiddelen zijn, voor die grote afstanden. Maar ik blijf maar wat in de zon zitten, dat is veel gezonder.

Gisteren ben ik weer wat aan het snuffelen geweest om kaarten te bemachtigen voor concerten. Ik heb toen wat aardige boekjes gevonden, bv over de symphoniën van Beethoven. Als Lily nog wat muziek wil hebben, kan ik hier misschien nog wel wat krijgen. (Ik zag bv staan: de volledige werken van Chopin, deel zoveel: sonaten. Heb je nog Bach cantates nodig?) Voor mijn blokfluit heb ik niets gevonden. Willen jullie eens een doodgewoon leeg dictaatcahier sturen? Hier kan je zoiets niet krijgen, op mijn kamer moet er nog wel een liggen, in de boekenkast.

Een gezellige brief van 16 Aug, van Lily heb ik 27 Aug ontvangen. Met het paspoort. Nu ik een Schutzpas heb, heb ik hem niet meer nodig. Jammer dat er niet in staat wie mijn ouders zijn. Ik zou n.l. wel eens een bewijs willen hebben dat Grandpère mijn grootvader is en in Frankrijk woont. Je kunt nooit weten waar je dat voor nodig hebt misschien. Denken jullie daar ook eens over na.

Ziezo, ik schei er maar eens uit, voor vandaag is het al weer genoeg. Morgenochtend komt er misschien nog wat bij.

Aangetekende brieven gaan nog steeds veel sneller dan de gewone.

30-8-’43

Vandaag heb ik weer weinig tijd gehad om iets bij deze brief te plakken, en nu het zes is, moet ik weer voort maken om de brief aan Bob mee te geven, dat spaart me een reis.

We hebben weer een rustige nacht gehad, en het regent dus zal het vannacht ook wel rustig zijn.

Veel liefs

Oswald

Groetjes terug aan 12 boerderijen en aan Chips!!

(de familie Twaalfhoven. Red.)

Berlijn 27 Aug We moeten vandaag verhuizen, in onze kamer komt een uitgebrande juffrouw.

Berlijn 27 Aug

Beste Maarten en Nel.

Het is al weer een heel tijdje geleden dat ik mijn felicitaties voor Maarten in zee stuurde, volgens eindelijk hier binnen gekomen berichten kwamen ze weer veel te laat. Het gaat ook wel raar met die post, het laatste bericht van huis is van 15 augustus, maar plotseling komt er gisteren nog een brief van Mams, van 24^e juli. Ik leg de brieven tegenwoordig op volgorde, en als er dan zo’n laatkomertje bij is lees ik de andere weer over om alles beter te begrijpen.

Ik merk dat ik (het belangrijkste) het beste paard van stal in mij aanhef heb vergeten te begroete, ik bedoel natuurlijk Petertje. Alle brieven die ik krijg spreken vol lof over de vorderingen in gewicht, lengte, stemvolume en reactiesnelheid van de jongste spruit, ik hoop dat ik spoedig zelf kan controleren dat deze berichten volkomen juist zijn. Voor mijn is ze nog niet meer dan zo’n heel klein schreeuwertje in de wieg.

De allergezelligste brief van Nel, van 23 juni, heb ik hier voor me, en ik moet zeggen, ik had al in de krant gelezen dat jullie dit jaar niet van kersen hielden. Onweer hebben we hier tegenwoordig zeer veel. Maar we hebben er weinig last van, het is meestal ver af.

Jan was gisteren bij me. Zijn sombere buien zijn tegenwoordig over, hij had gisteren weer prachtverhalen. Hij moet n.l. zo nu en dan een Fransman, die naar huis mag, helpen zijn papieren bij elkaar te krijgen. Eergisteren was hij ook weer zo aan de gang, om 9 uur ’s morgens vertrokken, eerst naar de fabriek van die arbeider, dan naar een lager, dan weer naar een “Sanitätsbaracke” enz. enz. overal wel twee keer heen. Eindelijk tegen één uur (de trein vertrok om 2 uur) had hij een vent te pakken die zei dat hij de papieren had, maar hij mocht ze helaas niet afgeven! Toen heeft Jan en half uur gescholden op die man en de “Sanitäter”, die ze wel mocht afgeven, maar er niet was, met het resultaat dat de man eindelijk zei dat hij naar de fabriek zou gaan om te vragen, en dan in een uur terug zou komen. De arbeider had een hartkwaal, en Jan was met een taxi gekomen, maar die taxi was natuurlijk al weer verdwenen. Dat uurtje duurde ondertussen tot vijf uur. De arbeider met die hartkwaal had het ondertussen natuurlijk erg kwaad, een reusachtige tegenvaller, was het voor hem dat hij nog niet weg was. Plotseling ziet Jan hem wankelen en op de grond vallen, en vlak daarna krijgt hij zoiets als epileptische aanvallen. Dokter, niet te krijgen.

Na veel moeite en schelden had Jan tenslotte een ziekenauto te pakken, en hij arriveerde om een uur of acht in het ziekenhuis, per ziekenauto, tot grote ontsteltenis van de arts die hem had weggestuurd met die Fransman.

In dat lager van die Fransen, waar hij de hele middag had zitten wachten, was een juffrouw die ook naar Frankrijk terug mocht, en die een zeer avontuurlijke reis gemaakt had. Haar man was hier in D. overleden, en zij had toestemming gekregen hierheen te komen om iets en orde te maken. Ze stapt in Parijs op de trein, een trein naar Duitsland, of liever gezegd naar Rehbrücke. Dat had ze niet moeten doen. In Rehbrücke komen nl de verplichte arbeiders aan. In Rehbrücke lieten ze dat arme mens protesteren, maar het hielp allemaal niets. Ze kwam op een fabriek te staan waar ze een maand gewerkt heeft, en toen ze verschijnselen van krankzinnigheid begon te vertonen is ze ergens opgenomen. Dit was haar geluk, nu mag ze naar huis. Je ziet hoe voorzichtig je moet zijn met het in de trein stappen.

Overigens is het misschien leerzaam voor jongens van mijn leeftijd die langzamerhand in de benauwdheid komen te zitten.

Verder gaat alles hier zijn normale gangetje, veel bijzonders gebeurt er niet. ’s Ochtends is het vaak onrustig, maar we zitten zo ver buiten de stad dat we er eigenlijk niets van merken. Alleen het schieten is onaangenaam.

We moeten vandaag verhuizen, gelukkig binnenshuis we gaan naar een voorkamer die iets kleiner is, en in onze kamer komt een uitgebrande juffrouw. Zolang we niet in het lager terug moeten is zo’n verhuizing niet erg.

Gezien deze drukte gaat mijn brief naar huis waarschijnlijk pas maandag weg, misschien willen jullie deze brief aan paps en mams laten lezen, dan zijn deze misschien weer wat minder ongerust. Ik schrijf maar wat veel in deze dagen, dat is wel prettiger voor thuis.

Jullie moeten de groeten hebben van Jan, Klaas en Pels, die het allemaal goed maken.

Laten we hopen dat het niet al te lang meer duurt al lijkt het er niet op.

Veel liefs voor Petertje en ook voor jullie!

Oswald

Berlijn 26-8-‘43 Je moet hier niet willen weten of je morgen nog in je zelfde bed slaapt

26-8-‘43

Lieve Oom - Tante – Nichtjes.

Vandaag ben ik weer eens aan het opruiming houden in een stapel brieven. Waarop ik nog geen antwoord gegeven heb, en ik merk dat de “overkant” weer eens aan de beurt is langzamerhand.

Zo goed en zo kwaad als dat kan gaat hier alles zijn oude gangetje. De geruchten van het van de kamer af moeten en zo, stillen weer een beetje, en we zitten nog rustig op onze kamer. Van deze geruchten is altijd wat waar, maar de mensen fantaseren er altijd zo’n hoop omheen. Zaterdag b.v. werd er bekend dat twee grote “Lager” van de AEG onze fabriek “Lagerverpleging“ krijgen wat het eten betreft, d.w.z. geen bonnen meer, en dus veel minder te eten. Daar maakt men dan direct van dat niemand meer bonnen krijgt! Er zijn weer meer gevallen bekend van mensen die van hun kamer moeten, maar gelukkig gaat dit proces langzaam. Nu ben ik bang dat, nu er zoveel daklozen komen, de buitenlanders wel plaats zullen moeten maken. Maar we hebben ons aangewend geen zorgen te hebben voor de tijd. Je moet hier niet willen weten of je morgen nog in je zelfde bed slaapt, en of je dan nog wel te eten hebt. Dan heb je geen leven. Zorgeloos leven is hier het parool.

Nu ga ik eerst eens wat antwoorden geven op brieven.

Eerst over Wim Gijzel. Zondag voor een week heb ik bij Wim gelogeerd, d.w.z. ik heb in zijn bed geslapen, Wim zelf moest op het huis van de dominee passen. Maar Schopenhauer ken ik ook, en ik kon wel met hem opschieten. De derde van het stel, Hans Grolle, kende Mies. Ik voelde me daar dus direct thuis, en het was erg gezellig. Zondagmiddag ben ik weer weg gegaan, ik was zaterdag na de reünie ’s avonds, gekomen. Arike wordt bedankt voor de groeten van Lineke, doe de groeten aan alle leden van ….. ja, hoe heette dat “geval”, die club van jullie ook weer!

Telkens als To iets schrijft over de kinderen en wassen en zo, dan denk ik aan die mop over het verschil tussen een baby en een varken. (je weet wel met die luier en zo).

Ik ben blij te horen dat tante Fie weer in de huiskamer kan komen, dan kan ze weer makkelijker mee leven, is het niet tante?

Als ze je alles zo extra moeten vertellen is het niet leuk. Hebben jullie al gehoord dat Ad den Beste hier ook zit op de AEG. Ik heb laatst pas gemerkt, dat hij bij To en Arike in de klas gezeten heeft.

Mijn brief is weer slecht geschreven, omdat ik weer in bed lig te schrijven, en dan wordt mijn schrift nog iets slechter dan gewoonlijk!

Tot schrijvens maar weer, en veel goed wensen van

Oswald

Berlijn Schöneweide 24-8-43 Na een onrustige nacht schrijf ik maar even.

Berlijn Schöneweide

24-8-43

Lieve Paps mams en Lily,

Na een onrustige nacht schrijf ik maar even dat ik het goed maak, en nergens last van gehad heb. Ik ben benieuwd hoe lang deze briefkaart er over doet, en in welke volgorde mijn brieven aan komen. Gisteren was het nog mooi weer, maar nu hangt er zo’n donkere zwarte lucht, net als op Mams verjaardag een paar jaar geleden.

Ik heb weinig tijd, en besluit maar weer direct.

Veel liefs

Oswald

Dit kaartje is waarschijnlijk eerder in Utrecht aangekomen dan de brief van de 22e.

In 1940 schrijft Oos in zijn dagboek:

14 mei, Dinsdag

Verjaardag mams, droevige vertoning. Alarmerende berichten over de radio, Grebblinie doorbroken, Duitsers over de Moerdijkbrug. Zou hier weer verraad bij zijn? Koningin ook naar Engeland, dit is het ergste wat ze doen kan, het was niet nodig, Juliana was er al. In Amsterdam staat heel wat in brand. Volgens de radio “militaire maatregelen”. De oorlog zal dus wel verloren zijn, als ze de petroleum haven in brand steken! Wat er nog meer gaande is weten we niet. Prachtig weer.

Drie vliegtuigen over, beschoten door luchtdoel. Je bent aan de genade van de vliegtuigen overgeleverd, je kunt haast niets doen. De luchtdoel is actief maar schiet toch steeds mis, ze vliegen nu te hoog, ze hebben wat geleerd.

Als je bedenkt wat er met alle kennissen en vrienden van je is gebeurd, dan moet je wel pessimistisch worden. 

Of de donkere rookwolken die Oos in 1940 in Ouderkerk gezien heeft van de brandende petroleum havens te Amsterdam waren of van het brandende Rotterdam is niet duidelijk. De overwegende windrichting van die dag, ZZW, doet echter vermoeden dat het het laatste was.

Jan de Boer schrijft vandaag in zijn dagboek over 24 08 1943:

De hele morgen was de zon niet te zien door de zwarte rooknevel die over de stad ging, en doorlopend regende het stukken verkoold papier afkomstig van een fabriek die oud papier verwerkte in de omgeving van Potsdam.

Verder is Jan zeer trouw in het schrijven en houdt hij zorgvuldig alle luchtalarmen bij. Hij is natuurlijk pas half juni naar Berlijn gekomen en zat in een ander stadsdeel dan Oos maar het kan wel gesteld worden dat dit ook voor Oos het eerste serieuze bombardement was.

Het vijftiende alarm, en verreweg het langst, twee uur en vijtig minuten. Tot nu toe was dat gemiddeld een klein uur, met een uitschieter van één uur veertig. 

Dinsdag morgen 24-8-43. Er hangt op het ogenblik een lucht zoals op mams verjaardag een paar jaar geleden.

Vervolg van de 22e

Dinsdag morgen 24-8-43

Het is eigenlijk een schande, maar ook deze brief heb ik niet rustig afgeschreven. Zondagavond ben ik naar een concert geweest (alweer!) en gisterenavond zou ik weer eens ijverig aan het schrijven gaan. Maar daar krijg ik me, vlak voor vijf, nog twee kaarten aangeboden voor de opera, en wel voor “Die Entfürung aus dem Serail” van Mozart. Nu moeten jullie weten dat je voor de opera bijna geen kaarten kunt krijgen, of je moet zondag morgen om 6 uur in de rij gaan staan. Dat heb ik er nog nooit voor over gehad. De voorstelling begon om 7 uur, er was dus geen tijd te verliezen. De eerste de beste collega-student die ik zag toen ik uit de fabriek kwam ging mee, en zo hebben we een plezierige avond gehad. Gelukkig waren we weer vroeg thuis, om tien uur, want vannacht was het weer erg onrustig. Er hangt op het ogenblik een lucht zoals op mams verjaardag een paar jaar geleden. (red:14 mei 1940) Het is verder mooi weer de laatste tijd en dat maakt zoveel goed. We merken anders ’s morgen al goed dat de dagen korten, en dat is geen prettige gewaarwording. ’s Avonds is het ook al zo vroeg donker, maar dat komt ons wel ten goede, dan gaan we wat vroeger naar bed.

Sinds het begin van deze brief, is de “lange” brief van mans ook aangekomen, erg gezellig. Op het ogenblik kan ik hem niet nalezen, antwoord kan dus pas later. Ik hoop dat deze brief jullie snel bereikt, dan hebben jullie weer een paar dagen rust, want ik heb het idee dat jullie je ongerust maken, en dat is toch niet nodig. Ik woon practisch buiten de stad, en wat me daar gebeurt kan me ook in Utrecht gebeuren, dat is allemaal maar toeval. Van Grandpère heb ik ook weer een brief gekregen, naar het oude adres, maar gelukkig hebben mijn vrienden hem bewaard. Hij maakt zich ongerust over me, omdat ik in Berlijn zit. Nu ik hoor dat Mams slechte berichten door krijgt, zal ik deze laatste brief van hem proberen door te sturen met deze zelfde gelegenheid. Ik ben blij dat hij in de bergen zit, aan de brief merk je al dat hij wat opgekikkerd is, en dat kan geen kwaad. Over dat verlof schrijf ik maar niet meer naar hem, ten minste niet dat het pas in mei valt, en dat het dan nog de vraag is of ik naar Frankrijk mag.

Iets anders is, dat ik er op het ogenblik voor voel, als de oorlog afgelopen is, eerst naar Grandpère te gaan, en van daar pas naar huis. Het zal van de omstandigheden afhangen of het verstandig is of niet. Schrijf eens hoe jullie er over denken.

Wat een strop voor Grietje Brink, die loopt nu natuurlijk met een witte jas waar de knopen rechts zitten! De ruil kan voor haar haast niet slecht zijn, deze witte jas loopt tenminste op zijn laatste benen. Betuig haar in ieder geval mijn medeleven, in verband met het verlies van haar witte jas, en doe haar de groeten. Doen jullie ook de groeten terug aan Anneke Tjebbes, die zo vriendelijk was me door één van jullie te laten groeten.

De aangetekende brieven doen er kennelijk nog steeds korter over dan de niet aangetekenden, maar de briefkaarten gaan toch ook snel. Ik zal vandaag maar direct over de post een kaartje sturen dat ik het goed maak, want over vannacht zullen wel de wildste geruchten de ronde gaan doen. Aan de lucht te zien is daar aanleiding genoeg voor. Ik weet op het ogenblik niet wat te schrijven, dus zal ik maar even stoppen, het vervolg komt wel.

Dinsdag avond.

Over het dorpje Wartena, waar Barend in praktijk was, heb ik iets gehoord over studenten die gezocht werden, en die ten slotte gevonden werden. Ik hoop dat het verhaal zoals het hier verteld is niet waar is. Van Barend hoor ik nog steeds niets in jullie berichten. Ik heb zijn moeder een brief geschreven.

Gisteren ben ik op een onbewaakt ogenblik op een balans gaan staan, en ziedaar, ik ben aangekomen! Ik weeg nu zestig kg, zoveel heb ik de laatste jaren niet gewogen. Nu maar hopen dat de balans goed was!

Nou lieverds, ik maak maar weer een eind aan de brief, het slot is toch weer knoeien geworden, maar de bedoeling was toch goed. Wees maar niet ongerust, het valt hier tenminste nogal mee, volgens de mensen die vannacht het ergste meemaakten.

Veel liefs

Oswald

Berlijn 22-8-‘43 Een jongen is opgepakt. Twee arbeiders-kameraden hebben hem aangebracht, om politieke uitlatingen. Verder weten we niets.

22-8-‘43

Lieve Paps, Mams, broer en zusje e.a.

Na de haastbrief die ik gisteren schreef, nu eens een brief waar ik iets meer aandacht aan hoop te besteden. Het is op het ogenblik Zondag middag vier uur, snik en de snikheet, met een pietsie wind. Vanmorgen heb ik tot een uur of negen geslapen, de post kwam me wekken met een aangetekende brief van mams van 13-8-’43 (zodat ik weer aardig op de hoogte ben). Toen ik eenmaal wakker was ben ik maar wat gaan eten en lezen en om een uur of tien ben ik gaan wandelen. Het is hier ongeveer het klimaat van Le Vigan, in de dagen dat het hier warm is tenminste. Je hebt hier weinig last van de warmte als het maar waait, dan kan je tenminste transpireren. Eigenlijk was het al wat te warm om te wandelen, maar het was toch wel prettig, ik had deze wandeling nog niet gemaakt, en het is hier erg mooi in de omgeving.

Na de wandeling ben ik wat gaan eten, aardappelen met jus, de jus maak ik tegenwoordig als volgt: wat worst (metworst heet hij geloof ik) met wat boter in een beker wat laten pruttelen, dan water en jusblokje er bij en even opkoken, de aardappels kook ik in de schil, en ik pel ze later. Verder at ik vandaag nog een bord havermout met wat klein gesneden gedroogde appeltjes er door. Ook al heerlijk, vooral met veel suiker!

Ik merk, dat ik nog vergeten heb vergeten te vertellen dat ik na de wandeling eerst uitgebreid gezwommen heb ik de Spree. Het is zo fijn dat er een strandje is, 3 min lopen van huis. Dat maakt het eenvoudig, je komt er eerde toe. Gisteren heb ik ook nog even gezwommen, en gisterenavond was het erg gezellig, de sigaar heeft uitstekend gesmaakt. Maar er was een wanklank: één van de jongens die zo nu en dan ook eens komen, en waar we de vorige keer bij elkaar waren is opgepakt. Twee arbeiders-kameraden hebben hem aangebracht, om politieke uitlatingen. Verder weten we niets. Ja, je moet voorzichtig zijn tegenwoordig.

Vanavond ga ik weer naar een concert, vorige week zondag en woensdag jl ben ik ook al geweest. Jullie ziet, ik profiteer van de gelegenheid, vooral omdat binnenkort te voorzien is dat de concerten ’s avonds niet meer door gaan. Ik ben van plan in het centrum te gaan zitten met luchtalarm. Het is al hinderlijk genoeg als je thuis zit.

Woensdag hoorde ik de vijfde synphonie van Dvorak, Aus der neuen Welt, en gedirigeerd door een Japanner, die meer op een insect leek dan op een mens. Maar de muziek was prachtig, goed gespeeld.

Vervolg op de 24e

Berlijn 21-8-‘43 Deze week ontving ik de koffer, die aan de verwachtingen ruimschoots voldoet.

21-8-‘43

Lieve paps, mams en Lily

Na een periode van koud weer is het hier gisteren weer erg warm geworden, te warm natuurlijk, zo gaat het altijd. ’s Avonds als we terug komen van de fabriek, trekken we alle kleren uit, en dan een hemdje en een korte broek weer aan, en dan hebben we het nog warm. Over de kamer hebben we nog geen nieuws gehoord, we hebben maar liever geen nieuws in dit opzicht. Telkens horen we van andere mensen dat ze van hun kamer moeten, en we hopen dus maar dat we vergeten worden.

Deze week ontving ik de koffer, die aan de verwachtingen ruimschoots voldoet. Het is alleen jammer dat die dingen zo zwaar worden van hout. Daarom vroeg ik om iets als een draagriem, zo’n riem als de witkielen hebben, zodat ik de koffer met mijn  schouders kan dragen. Mams heeft dit verkeerd begrepen, en zegt in een brief dat ze een fietsriempje zal sturen. Die snijdt door mijn schouders heen, als hij heel blijft! De riem die ik meegenomen heb, is wel goed, maar te smal, en verder heb ik hem al nodig om die dikke koffer dicht te houden.

In mijn vorige brief vergat ik te schrijven dat ik de brief van Mams van 5 aug. ontvangen had! De broer van Bob is pas deze week terug gekomen, maar de brief had ik al eerder. Er zijn meer jongens die verlof krijgen als ze roodvonk gehad hebben. Mijn collega’s die nog thuis zitten krijgen het niet makkelijk, hebben we hier al uitgemaakt.

Gisteren ontving ik een briefkaart van mams van 11 aug. waarin een brief aangekondigd wordt van twee velletjes! Ik ben erg benieuwd; de kaart heeft de weg naar hier dus inderdaad sneller afgelegd dan de brief. Gisteren ontving ik ook over de post 250 Mark, uitbetaald door het postkantoor. Voorlopig zit ik er dus warmpjes bij! Het geld op de bank zal ik daar maar laten, de rest verdeel ik een beetje, thuis wat en wat op zak. Het is te warm om zo’n zakje om mijn hals te hangen, dat Mams het goed vindt dat ik het geld maar gewoon in mij portefeuille draag.

Thuis hebben we een vordering gemaakt wat betreft de slaapgelegenheid, het kleine kamertje naast de onze hebben we geannexeerd. Als er bezoek komt moet de zoon des huizes er weer slapen, maar dat is gelukkig maar zo nu en dan. We slapen dus nu beiden in een echt bed. De divan was wel goed maar een beetje rond is zo’n ding altijd, en dat ligt op den duur toch niet prettig. Wat hebben jullie weer een hoop lekkers gestuurd, het is geweldig gewoonweg. Het roggebrood was deze keer tien keer zo lekker als anders, dat komt waarschijnlijk door de goede verpakking, (en, denk ik, de betere kwaliteit?). Er was geen sprake van schimmel, en het zag er uit en smaakte of het zo uit de oven kwam, zo vers. En dan de koekjes! Vandaag, als het clubje weer bij me op bezoek komt, zal ik ervan tracteren. Verder zal ik ze ook een kopje chocola of zoiets schenken. Zulke dingen maken het leven prettiger, voor zover dat hier mogelijk is.

Het pakje dat ik zaterdag zou versturen naar Grandpèreis pas dinsdag weggegaan, ik heb het aangetekend, en dat koste eventjes 2 Mark 15 pf. Vandaag stuur ik de rest van de rijst. Ik hoop maar dat het aankomt. Ik zal maar niet aantekenen, dat is toch wel wat duur.

Mijn werk bevalt me best tot nu toe, ik raak wat ingewerkt in de methodes van werken en niet werken hier, alles gaat nu wat soepeler. Ik doe ongeveer het werk dat Schröder doet in O’kerk, gelukkig nogal wat afwisselend. Mijn baas was in het begin akelig precies wat de tijd betreft en zo, en hij moest altijd precies weten wat ik ging doen, en gedaan had, maar dat is allemaal wat beter geworden nu hij ziet dat alles klopt, en dat mijn werk goed is.

Zat. middag

Het is vandaag weer geweldig warm geworden, en ik heb eigenlijk wat last van de warmte, ik zal dan ook wat gaan slapen als deze brief weg is. Vorig weekend was erg gezellig bij Gijzel en Schoppy. De derde van het stel daar, een dominees zoontje, Hans Grolle, heeft bij Mies in de klas gezeten. Één van de 26 bij ons is trouwens ook een goede kennis van de van Egmonden, n.l. Ad den Beste, (theologie). Wat is de wereld klein. De tweede dominee bij ons, Cor Wiegers, (Alkmaar) is een kennis van Henk v Dam en Co Broeder. Ik ben bezig een lijst te maken van alle adressen en manen, als hij klaar is stuur ik een afschrift naar huis. Misschien hebben jullie daar wat aan. De jongen die naar huis zou gaan en die al ontslagen was, werkt nu weer, van naar huis gaan komt natuurlijk niets meer!

Het eerste bordje dat ik gestuurd kreeg was wel erg practisch, maar niet voor de hoeveelheden die we hier eten! Nu ik er twee heb gaat het best. Het buik-loop-klokje van Lily heb ik direct als zodanig herkend; dat heb ik geloof ik al eens besproken is het niet? Erg veel dank voor de sigaren, ik zal er vandaag één roken met Jan.

Van cacao en thee en zo ben ik voorlopig goed voorzien, we drinken eigenlijk maar weinig van dat spul, meer bier over het algemeen, stuur dus maar niet meer, ik kan nog maanden toe.

Ik wilde nog eens aandringen wat minder te sturen, maar sinds vanmorgen is er weer een aanzegging bekend geworden dat alle buitenlanders bij AEG in lagers moeten, en lager verpleging krijgen, d.w.z. geen bonnen. Dat is erg beroerd als het door gaat maar we trekken er ons maar niet veel van aan, anders heb je geen dag rust. Maar stuur toch maar niet meer dan eens in de twee weken een pakket.

Ik schreef al dat het geld nu in orde is, alles ontvangenen niets meer nodig.

De labjas bevalt best nu ik er aan gewend ben, en hij staat niet eens zo gek. Ik ben benieuwd of het nu werkelijk een vergissing was of niet.

Misschien komt er deze week nog een snelle brief, waar ik ook meer tijd voor heb, want ik schrijf hier wel héél erg slecht. Dat is nu iedere week weer het zelfde, ik begin zaterdagsmorgens vroeg al, en toch is het nog haasten. Maar ik heb dan tenminste ’s avonds wat meer tijd.

Over het weekend bij Gijzel schrijf ik nog wel eens uitvoeriger.

Veel liefs

Oswald

Aan de Ouders der in Duitschland werkende Studenten

Hopelijk is dit leesbaar. Zo niet dan kan dit wel als tekst gepubliceerd worden.

Jan heeft mot met zijn hospita. Alle verloven van buitenlanders ingetrokken, Duitsers krijgen drie dagen extra verlof.

Jan woont ondertussen een maand in Karlshorst. Dat is op zich geen slechte plek want het is aanzienlijk dichter bij de AEG Kabelfabriek dan Tiergarten. Daarvoor heeft hij zich bij de politie in Tiergarten moeten afmelden en in Karlshorst aanmelden. Hij krijgt echter om allerlei redenen mot met zijn hospita, zoals het een student betaamd. Maar in dit geval wel terecht.

Zij communiceert met hem via briefjes die in de gebiedende wijs gesteld zijn. Zo mag hij geen was te drogen hangen. De eerste keer schrijft hij daar nog “Zum Befehl” onder maar daarna protesteert hij daar heftig tegen.

Hij mag ook geen gebruik maken van de schuilvoorziening in het huis zelf, hij moet van de hospita, mevr. Erna Gees, maar naar de schuilkelder van de buren om de hoek gaan. Ook is het met de verduistering niet goed geregeld. Dit alles is in strijd met de voorschriften dus zijn een gang naar de “Luftschutzwart” en daarna een naar de politie onvermijdelijk. Als de politie dan inderdaad komt inspecteren en haar gebied haar huurders in haar kelder toe te laten, tenminste in het “Vorraum”, zijn de rapen gaar, maar de storm waait net zo snel over als ze gekomen is. Frua Gees schrijft niet meer in de gebiedende wijs, maar de sfeer is natuurlijk verziekt. Een andere kamer is echter geen optie daar alle vrijkomende kamers gereserveerd worden voor Duitsers die door bombardementen geen dak meer boven het hoofd hebben, “ausgebombd” zijn. Buitenlanders worden in lagers ondergebracht en dat wil Jan niet.

Bij de AEG worden alle verloven van buitenlanders ingetrokken, Duitsers krijgen drie dagen extra verlof om have en goed voor de bombardementen veilig te stellen.

Wat alarmen betreft is nummer 12 gisterennacht geweest, weer 1:20 uur in de kelder.

Paps aan het woord over 1940: een bestelling buskruit.

Misschien is het goed nog even terug te blikken op het eerste jaar van de oorlog, en het moeilijke parket waarin Paps zich met de fabriek bevond.

Paps aan het woord in zijn memoires:

… Intussen zaten we wel in een moeilijk parket, want kort daarna {mei 1940} kregen we een bestelling van de Artillerie Inrichtingen voor de levering van een flinke partij kruit, natuurlijk bestemd voor de bezetter; zodoende werden we plotseling voor de beslissing gesteld: werken voor de vijand of niet! Gelukkig kreeg ik deze bestelling in handen vóór de brief als ingekomen was geboekt. Ik stak hem in mijn zak en ging er mee naar de directeur de A.I., ir. de Hollander, om nadere inlichtingen te vragen. Toen deze mij vertelde, dat het een opdracht betrof voor de levering van munitie voor buitgemaakt Nederlands geschut, heb ik hem gezegd, dat ik er niet over dacht daarvoor te gaan werken en dat ik zijn opdracht als niet ontvangen beschouwde. Ik haalde deze toen uit mijn zak en verscheurde hem. De heer de Hollander raakte daardoor lelijk in de war, maar ik stelde hem toen wat gerust en gaf hem de raad de bestelling bij een duitse fabriek te plaatsen, zo nodig onder voorwendsel dat hij de fabriek te Muiden te kwetsbaar vond voor luchtaanvallen en daardoor geen voldoende zekerheid gaf voor tijdige levering. Hij vond dit een prachtig argument, zijn gezicht klaarde op en daarmede was de zaak afgelopen. Ik heb er nooit meer iets over gehoord.

Hirschgarten 8-8-‘43 Lieverd wat heb je nóú gedaan!

Hirschgarten 8-8-‘43

Lieve Paps Mams en Lily

Dat was me weer eens een prachtvertoning gisteren. Stel je voor. Deze week een brief ontvangen, waarin aangedrongen werd op het terugsturen van de emballage, in verband met de wanhoopstoestand van Mams in dit opzicht. Ik voelde me diep schuldig, en dus pakte ik alle emballage bij elkaar die ik in de loop van deze drie maanden (drie maanden alweer!) ontvangen heb, bij elkaar, en ik vulde welgeteld zeven formulieren in. Zelfs de lampendoos heeft Mams opgeofferd, merkte ik. Met het pakket ging ik naar de post, en binnen een half uur was ik alles kwijt. Of het allemaal aankomt, weet ik niet, want was nogal druk, en de postbeambte kan wel iets vergeten hebben. In ieder geval staat het adres overal duidelijk op. Ik hoop dat paps de kistjes weer in elkaar krijgt! Maar nu het mooiste: toen ik later een aangetekende brief van paps (van 29 juli)  afhaalde, en las stond er: kistjes terugsturen zou ik maar niet meer doen….. Zoiets kan alleen mij maar overkomen.

14-8-43

De brief van paps van 29 juli heb ik zaterdag ontvangen nadat de “weekly newsletter” weg was, zoals uit mijn relaas blijkt. Zondag ontving ik een brief (V) van Lily, erg gezellig en twee velletjes. Veder heb ik nog een brief van Arike, en hier uit D. bericht van Roelof  en van Arie v.d. Linden. Arie zit ergens aan de Rijn, hij is op het moment dat hij als mil. weg moest, met de Ballast Maatschappij weggestuurd. Hij heeft een baantje als “vertrouwensman”, en moet alle klachten van de Hollanders aanhoren. Hij zit vlak bij de Zwitserse grens. Wat hebben jullie me verschrikkelijk verwend deze week, twee en dan nog wel dermate gevuld met heerlijke dingen, dat ik overtuigd ben dat jullie de voorraad opmaken. Verdeel dit opmaken tenminste over een periode van een jaar, we zullen nog wel wat mee moeten maken.

Van verlofgangers horen we erg optimistische berichten, dat doet ons erg veel plezier, al ben ik overtuigd dat jullie de gevolgen van deze oorlog onderschatten. Maar laat ik niet jullie plezier bederven.

Ik zat er echt over in, al dat lekkers dat jullie stuurden, en dan te weten dat jullie het thuis veel minder hebt dan ik hier. Maar gelukkig heb ik er wat op gevonden. Gisteren heb ik twee kartonnen doosjes gekocht, bestemd voor pakjes voor soldaten, en ik heb in ieder de helft van de rijst en een blikje melk gedaan, zodat het gewicht precies onder de 1 kg  bleef. Vandaag stuur ik deze “Päckchen” weg naar Frankrijk. Zonder formulieren, omdat het onder de 1 kg is, anders wordt het een “Packet” en dan krijg je 7 formulieren! Ik zal zien dat ik elke week zo’n pakje stuur. Ik hoop dat alles goed overkomt, al heb ik zo’n idee dat in Frankrijk wel eens wat vermist zal worden. Het beste stuur ik, geloof ik, melk blikjes en gort en zo, waar Grandpère pap van kan koken. Ook het morele effect kon wel eens groot zijn!

Nu eerst wat over de pakjes die ik zelf ontvangen heb. Zoals ik al in de vorige brief schreef vind ik het erg prettig pakjes te krijgen, maar jullie stuurt te veel. Ik heb mezelf een leefregel voorgeschreven, en daarin passen niet zoveel pakjes. Ik kan het natuurlijk wel op, als ik wil, maar dat is niet de bedoeling. Op het ogenblik heb ik in voorraad: 12 blikjes, 4 pakken haver- en gortmout en een paar zakjes bonen. Dit is wel voldoende voor een poosje. Aan de andere kant wil ik jullie niet te veel remmen, want als er hier iets gebeurt, dan konden we als buitenlanders wel eens niet al te veel te eten krijgen. Trouwens, om op en ander onaangenaam chapieter over te gaan: er is een flinke kans dat we van de kamer af moeten. Ik weet niet of ik er in de vorige brief al over schreef, maar in ieder geval kan ik wel herhalen: algemene tendens is: buitenlanders terug in de barakken (zelf hebben we nog niets gehoord hoor!) waarom dat nodig is, als de stad toch geëvacueerd wordt door iedereen die niet beslist blijven moet, daarover kunnen we slechts gissen.

Nu nog iets over mijn lieve mamsie-pamsie: lieverd wat heb je nóú gedaan! Moet je weten dat mijn witte jas zo vuil is dat ik er eerder de vloer mee zou vegen dan hem aantrekken. Hij is allereerst berucht om zijn lengte, korte witte jassen kennen alleen de kelners hier. Nu werd hij nog vies ook. En ik zei alleen maar steeds: ik wacht op een echte lange witte jas. En wat sturen jullie me nu: een prachtige spierwitte jas, een vrouwen jas die links om dicht gaat, bijna tot op de grond, met een keurige taille er in, en te korte mouwen! Het effect kun je je voorstellen! Nu is dat helemaal niet erg, we lopen er hier uit principe niet normaal bij. Maar dit wordt wel een beetje al te gek. Ik zal de korte jas, waar ik nu aan gehecht ben, laten wassen en dan schielijk weer aantrekken. Thuis moet ik welgeteld drie lange witte jassen hebben, als ik me niet sterk vergis. Één bij de bijen, één op het lab, één in de linker kast, linker bovenhoek (in mijn kamer). Het kan ook zijn dat het er maar twee zijn, en dat er één versleten is. Heb je je misschien vergist? Je kunt zelf je witte jas toch niet missen?

Nu nog wat antwoorden op de brieven, en dan ga ik naar de post.

Vanavond ga ik naar Witteman, noord Berlijn, waar we reünie hebben met Jan, Klaas, enz. bij een vriend van Jan. Ik blijf dan vannacht bij Wim Gijzel en morgen avond (zondag) ga ik naar een concert (v.d. Philharmoniker). Deze week ben ik ook al naar een piano concert geweest, waar ik sonates van Beethoven hoorde. Het is heerlijk muziek te horen, het geeft je idee dat er ook nog absolute waarden bestaan, dingen die niet veranderen al knoeien de mensen nog zoveel. Ik heb wat prof. Fischer een paar preken toegestuurd gekregen, waarvan ik er enkele gehoord heb in de Dom. Ik heb ze gelezen en ik kan wel zeggen dat ze me weer helemaal in de sfeer van thuis gebracht hebben, meer nog dan de brieven. Ik bedoel hiermee, dat we hier vooral moreel zo ver weg zitten. Stel je maar voor, zonder ouders, zonder vrouwen, zonder kinderen, zonder tijd om na te denken over andere dan praktische dingen die direct met het levensonderhoud te maken hebben, en met maar één hoop: zo snel mogelijk naar huis terug.

Maar ik heb eigenlijk geen tijd meer voor deze bespiegelingen.

Phototoestel niet sturen. Ik ben naar het Zweedsche gezantschap geweest en daar heb ik een “Schutzpas” gekregen, die is voorlopig voldoende.

Mijn salaris van 190 Mark wordt nog geplukt,130 à 140 Mark krijg ik in het handje. Postwissel van 100 Mark ontvangen, en gisteren bericht gekregen dat 331,75 Mark gestort is op mij conto. Conto Nr 1399 Depositenkasse Berlin-Nieder Schöneweide kasse 17 van Dresdner Bank, alles in orde dus, alleen vertraagd. De rijst van mams was bevolkt, pas op mams! anders hou je niets meer over. Overigens zag het er goed uit. Stuur als ’t je blieft p. dichloorbenzol (para-dichloorbenzol oftewel motteballen red) voor mij dekens. Wat leuk dat mijn bijen het zo goed gemaakt hebben in verhouding tot de anderen, daar kan ik tenminste mee opscheppen! Was de honing van dit jaar? Photo’s van jullie zijn goed aangekomen, ik heb er uitvoerig over geschreven, maar dan zal de brief wel verloren zij gegaan. De pakjes worden waarschijnlijk in H. al bestolen, ik heb nog nooit iets gemist, en anderen missen iedere keer wat. In mijn bureau ligt nog zo’n adresboekje met alphabet, waarin ik alle adressen van de mensen vrienden hier wilde schrijven, stuur het a.j.b.

Het is hoog tijd weer eens naar de post te rennen.

Veel liefs, ook voor bekenden.

Oswald

Deze brief was bedoeld voor snellere expeditie maar die ging helaas niet door!

Afschrift 12 Aug 1943

Uit Jans dagboek: De Bruyn vertelde me vandaag van een Servisch meisje

Jan schreef gisteren in zijn dagboek:

Dinsdag 10 Augustus 1943

Het terugvoeren van menschen die op kamers woonden in lagers, schijnt inderdaad een kwestie van centralisatie te zijn. De Bruyn vertelde me vandaag tenminste van een geval van een Servisch meisje, dat direct na de bezetting van Servië vrijwillig naar Duitschland was gekomen, dus ongeveer 2½ jaar geleden, en dat nu weer naar een lager moet. Als er iemand rechten heeft, is het toch wel zoo iemand.

Overigens moeten Leipzig en Halle evenals Berlijn evacueren.

Maandkaart voor tramlijn 87

2 Augustus 1943 Utrecht Lily aan eene Grietje Brink: Het is werkelijk verschrikkelijk dat jouw labjas nu onderweg naar Moffrika is

2 Augustus 1943 Utrecht

Beste Grietje,

Laat ik beginnen met je mee te delen in hoe groote mate mijn moeder en mij het schaamrood op de kaken ligt. Het is werkelijk verschrikkelijk dat jouw labjas nu onderweg naar Moffrika is. Ik had wel aan mams gezegd dat jij kleren hier had gelaten, maar natuurlijk niet precies allemaal wàt. Toen mams dat pakketje weg stuurde, zat ik in Ouderkerk, en was me van geen kwaad bewust. Mams heeft uren aan die jas zitten werken, er stukken in gezet en stoppen in gelegd; en ze was in de vaste overtuiging dat het een oude labjas van paps was, omdat die vroeger precies zulke monogrammetjes had, ook GB natuurlijk! Het is een afschuwelijk misverstand. Het spreekt vanzelf dat jij nu een jas van Oswald krijgt. Ik vind het iets verschrikkelijks gewoonweg, en ik hoop dat je het ons maar niet al te kwalijk zal nemen, al is het erg beroerd. Bovendien moet ik je mijn excuses aanbieden over het feit dat ik geen “sjoege” gegeven heb op je brief uit ….(ik weet niet meer , wel dat het in de buurt van Meppel ligt) Die laatste week heb ik erg hard moeten werken; toen ben ik naar Ouderkerk gegaan, en het was zulk strálend weer dat ik werkelijk tot niets anders in staat was dan lekker eten en drinken, en in de kano luieren, en naast de kano zwemmen. Ik ben die week werkelijk helemaal “ondergedoken”, had met geen mens ook maar enig contact meer. Nu kijken de mensen me hier allemaal aan met ogen als schoteltjes. Omdat ik onherkenbaar geworden ben van “bruinte”.

Vanmiddag heb ik je bonnen gaan halen. Het was helemaal niet druk gelukkig. Ik stuur ze hierbij op, in de hoop dat ze nog op tijd komen. Nog wel bedankt voor het planten van de boerenkool! Het was wel jammer dat je kwam toen we weg waren. Ik had je moeten schrijven, maar: zie boven. We wisten nl niet dat we nog een keer de gelegenheid zoude krijgen naar Ouderkerk te gaan. Onze vroegere buren gingen nl uit, en we mochten in hun huis. Paps was 4 aug. jarig, en toen zijn we bij de dokter gaan eten en hebben er de avond verder doorgebracht. Arike was er ook 1½ dag; de avond van 4 aug. was reuze gezellig, want de dokter en zijn vrouw zijn alle twee mensen waar je zo om lachen moet. Zij omdat ze zo uitbundig is, en hij omdat hij zo draag komiek is. Toen kwam de vrouw van de vroegere burgemeester ook nog even feliciteren, en die kan zich door paps zo lekker op stang laten jagen, nee je kunt je krom lachen om dat stel notabelen uit Ouderkerk. Het geheel mocht geslaagd heten. We hadden nl ook heel erg lekker gegeten.

Heb jij het prettig gehad in ?..? Ik weet niet hoe lang je er gebleven bent, ik hoop voor je dat je er nog was toen het zulk prachtig weer was. We kregen in 2 dagen 5 brieven van Oswald. Alles kwam tegelijk, nadat we een hele maand niets maar dan ook niets hadden gehoord. Hij schreef mij opgewekt, maar was ook ontevreden omdat hij niets van ons kreeg. Nou Griet, ik houd op. Je moet nog eens van za- op zondag komen of zo, als je tijd hebt. Ik vond het sneu dat ik er net niet was toen je kwam. Nu ga ik voorlopig niet uit, dus je kunt weer aan komen waaien.   Dag groetjes van Lily. En nogmaals uit naam van paps dank voor het planten Kan je het lezen?

P.S. Mams zegt dat we wel kunnen schrijven aan Oswald of hij de jas terug stuurt. Heb je dat liever? Schrijf dan eventjes a.j.b.

B. Schöneweide. 6 Aug ‘43 Wij krijgen officieel pas over een jaar verlof

B. Schöneweide. 6 Aug ‘43

Lieve Paps Mans en Lily

Deze week kwamen er weer overvloedig brieven, gelukkig op Paps verjaardag een van Lily en een van Arike, zodat ik tenminste het gevoel heb niet zo ver weg te zitten. Ik wilde op de gezondheid van Paps een sigaar roken, maar op het critieke moment werd ik uitgenodigd voor een afscheidsfeestje van Frans Wesselink, die afgekeurd is en wacht op een trein om naar huis te vertrekken. Er rijden echter geen treinen meer voor het gewone vervoer, hij zal wel lang moeten wachten.

Wat is het toch vervelend dat die post zo vervelend langzaam werkt. Telkens zijn er weer van die dingen die me te binnen schieten, waarop ik nog geen antwoord heb, b.v. hebben jullie wel eens een photo van me ontvangen? Ik heb er twee of drie gestuurd. Hebben jullie bericht van Grandpère, zijn de brief en briefkaart die ik doorgestuurd heb aangekomen? enz. enz. Ik weet ook niet of er nu brieven verloren zijn gegaan of niet. De nummering is helemaal in de war, maar één brief per week, op zaterdag of zondag verzonden, is normaal. Dan zijn er nog een paar extra brieven meegegeven. Ik hoop dat de broer van Bob ook bericht meebrengt.

Het is hier een hele week snikheet geweest, vorige week zondag heb ik in een restaurant bijna een flauwte gekregen. Mijn broek was op mijn kuiten doorgezweet, terwijl ik in mijn  overhemd (zonder iets er onder) zat. Het is hier geregeld 31-33 °C in de schaduw geweest, vandaag is het gelukkig wat koeler. Na het werk ga ik vaak eerst zwemmen in de Spree, terwijl het eten dan ondertussen gaar wordt. Echt last van de warmte heb ik gelukkig niet, de lucht is hier droog, en als het dus een beetje waait gaat het wel.

Die warme dagen doen me denken aan Le Vigan. Verder lijkt het er niets op. Deze week een gezellige brief van Nel gekregen van 23 juni

7 Aug

Wel wat oud, maar doet er niet toe, post is post zeggen wij maar tegenwoordig. Ik geloof anders dat de boel wéér in de war is hetgeen geen wonder zou zijn. Verder geweldige brief van Lily, waarop ik eerst eens zal antwoorden.  Ja: Pflugk-Harttungstraße, wat deze persoon in zijn leve gedaan heeft is niet bekend, maar hij heeft in ieder geval een lastige naam achtergelaten, die iedereen verkeerd schrijft. Leuk dat Mies niet precies wist waar ze heen ging, maar van reisjes met onbekende bestemming, heb ik voorlopig genoeg. Alweer de kistjes, dat ik een nachtmerrie voor me, maar ik probeer het vandaag weer, al heb ik weer veel te doen. Leuk van je …. met Frans Tw. Je haren op “zolder” vind ik een prachtuitdrukking, het effect kan ik niet beoordelen op zo’n afstand. Dank je voor je lange brief. Doe de groeten aan Ler.

Wij krijgen officieel ook pas over een jaar verlof, daar kan Ellie zich mee troosten.

Vorige week zaterdag ben ik bij mevr. Heuer-Goedhart geweest, die me veel verteld heeft, en erg gezellig was. Zoals mensen die hier niet beslist blijven moeten voor hun werk, is ze de stad uit gegaan deze week. Ze denkt echter dat ik nog niet zo gauw naar huis zal mogen.

Een collega, Frans Wesseling, is afgekeurd en mag naar huis. Het verkeer is echter stopgezet naar Holland, zodat hij even zal moeten wachten. Als jullie wat wilt weten kun je misschien naar hem toegaan, ik zal zijn adres schrijven. Misschien kan hij uit eigen beweging de ouders opzoeken, hij is het geloof ik van plan.

Hirschgarten. Ik heb een brief gekregen van Pieters, en ik ben er erg blij mee. Nu weet ik tenminste wat er aan de hand is. Ik heb bemerkt dat de honing, die je het laatst gestuurd hebt, van de nieuwe oogst is! Dat was een verrassing: zo ver van je bijen en toch nog honing! Stuur bij gelegenheid eens een photo van mijn stal op.

Dat we van onze kamer af moeten is wel definitief, de tijd is nog niet bepaald. Vandaag heb ik alle emballage bij elkaar gepakt, en 7 formulieren ingevuld, in de hoop eindelijk het pakket naar huis te krijgen. De brief is wat kort, met Wesseling gaat er waarschijnlijk nog een mee deze week, als hij tenminste weg mag. Mijn laatste, enveloppe gaat er nu aan. In de winkels heb ik geen nieuwe kunnen krijgen.

Veel liefs

Oswald

Utrecht 30 Juli 1943 van Prof Bijvoet. Eerste jaars colleges beginnen eerst na afloop van de arbeidsdienst.

PROF. DR. J. M. BIJVOET.

van ’t Hoff-LABORATORIUM.

Rijks-Universiteit te Utrecht.

Utrecht, 30 Juli ‘43

Den Heer O. de Bruin

chem.cand

Pflugh-Harttingsstr . 7

B e r l i n –Hirschgarten

Waarde Heer de Bruin,

Het deed me veel genoegen te hooren dat U 't betrekkelijk goed maakt en ik dank u ten zeerste voor Uw brief en houd me ervoor aanbevolen dat U mij verder op de hoogte houdt. Ook Uw moeder telefoneerde mij eenige tijd geleden; zij was ook zeer blij weer goede berichten te kunnen brengen.

Van hier is weinig nieuws: eerste jaars colleges beginnen eerst na afloop van de arbeidsdienst, dus na de Kerst. Candidaten zijn er niet in mijn practicum en college, zoodat alles op de doctorendi neerkomt.

Ik hoop dat U spoedig weer terug moge zijn en wensch U van harte 't beste.

Geloof hoezeer onze gedachten steeds bij onze studenten zijn.

Uw    J.M. Bijvoet

2 Augustus 1943 Uit Jans dagboek

Maandag 2 Augustus 1943

De autoriteiten schijnen erg benauwd te zijn voor een grootscheepse luchtaanval. De kranten staan vol met wenken, en op de fabriek kregen we vanmorgen proefalarm. Ik heb nu de kelder eens goed bekeken. Een ideale plaats is het niet, er zijn zeer weinig deuren; zoodat als de ramen door puin versperd worden, er bijna geen uitwegen meer zijn. Verder is er geen noodverlichting, dwars door de kelder lopen waterleidingbuizen (gelukkig geen gasbuizen) en last but not least is het opslagplaats van rubber, e.d. zoodat als de zaak eens in brand vliegt, je eenvoudig stikt in de walm, want zwavel en talk liggen er ook.

Vanmiddag zeepuitdeling gehad. In de maand twee pakjes zeeppoeder, een stukje luchtzeep en eens in de drie maanden een stukje scheerzeep.

Het schijnt inderdaad een feit te zijn, dat in Italië de fascistische partij verboden is. Bovendien vertelde Ziegenhagen me dat Mussolini sinds Zondagavond op Bellevue zit.