Jan : Het beddegoed zou de Bruijn voor me laten wasschen.

Jan schrijft:

Het beddegoed zou de Bruijn voor me laten wasschen. Toen ik vanavond thuis kwam bleek Gees het niet nodig (goed?) gevonden te hebben dat ik een dekbed en kussen zonder sloop gebruikte. Het was tenminste nergens te vinden. Gees was niet thuis, dus kon ik haar niet ter verantwoording roepen.

Vandaag, 75 jaar geleden, Zaterdag, gaat Oos naar het luchtvaartmuseum.

Paps, en met hem natuurlijk zijn twee jongens, waren al vroeg na de Wereldoorlog (die later het voorvoegsel “eerste” zou krijgen) gefascineerd door de luchtvaart. In geval van schietproeven op de Leusderheide wilde Paps wel eens in ’t Zwaantje in Soesterberg, aan de kruising van de weg Amersfoort - Utrecht en de weg langs de vliegkamp, overnachten. Daar zaten dan ook regelmatig vliegeniers van het leger te dineren. Met hen raakte hij dan in gesprek over luchtvaart, zoals de discussie of langeafstandsvluchten zwaarder dan lucht wel mogelijk en veilig genoeg waren. Kortom of men voor vluchten over de Atlantische oceaan een Zeppelin of een vliegtuig, een Fokker natuurlijk, moest nemen. In 1928 was met de Graf Zeppelin een regelmatige dienst van Friedrichshafen aan de Bodensee op Lakehurst bij New York gestart, die concurreerde met de vliegboten die vanuit Schannon in Ierland naar de USA vlogen. In 1929 kwam de Do X op de markt. Een vliegboot, want waar ter wereld vindt men nu landingsbanen van meer dan een kilometer. In 1937 kwam er aan die discussie een einde door de ramp met de Hindenburg.

In de jaren 1930 fietste Oos met zijn vader en broer vaak vanuit Ouderkerk naar Schiphol, ongeveer langs de route waar dertig jaar later de A9 aangelegd zou worden, om vliegtuigen te gaan kijken. Paps maakte daar dan ook foto's, of photo's zoals hij zelf schrijft.

 In Amsterdam moet hij ooit de Do X gezien hebben, die hem bijzonder fascineerde. De eerste vlucht met deze vliegboot werd in 1929 uitgevoerd en in 1930 – 32 heeft een wereldreis plaats gehad. Dit vliegtuig was met zijn twaalf motoren en spanwijdte van 48 meter, voor zijn tijd bijzonder groot. De Do X landde dus op het IJ.

Theoretisch had het toestel een startgewicht van 48 ton, ongelofelijk zwaar voor die tijd, en de Jupiter-motoren van Siemens konden dat dan ook niet uit het water tillen. Met de Conqueror-motoren van Curtis in Engeland lukte dit wel, maar veel hoger dan een paar honderd meter kon het niet klimmen. Het vliegtuig kon daarmee dan wel 169 passagiers vervoeren; een record dat pas in 1949 zou worden verbeterd.

Het vliegtuig trok veel bekijks maar niemand wilde het kopen; zo’n enorm vliegtuig krijgt men natuurlijk nooit met enige regelmaat vol, iedereen neemt de boot of de trein. Bovendien zijn luchtschepen als de Graf Zeppelin, die in 1928, in de vaart gekomen is, veel geschikter voor de lange afstand. Alleen de Italiaanse luchtmacht wilde van de Do X een zware bommenwerper van maken, maar dan wel met motoren van FIAT er op natuurlijk maar zulke krachtige luchtvaartmotoren had FIAT niet.

Uiteindelijk zijn er maar een paar gebouwd waarmee wel enkele vluchten van Shannon naar New York gemaakt zijn maar aan de 114 succesvolle vluchten van de Graf Zeppelin kwam het niet. De toestellen zijn bijna regelrecht naar het museum gegaan .... Helaas

Toch had men niet helemaal ongelijk wat betreft het vliegen over de lange afstanden. De luchtschepen voeren van Friedrichshafen aan de Bodensee naar Lakehurst. De voornaamste inkomstenbron was de post, die vanuit Duitsland naar America v.v. ging, maar boven Barcelona, Madrid en Lissabon werd ook post afgeworpen. De route lag op de heenreis zo zuidelijk om over de Oceaan rustig weer en de wind voornamelijk mee te hebben. Niet omdat men anders de overkant niet zou halen, de Graf Zeppelin kon met zijn snelheid van 115 km/u 12.000 km in één keer overbruggen, maar het was veiliger en comfortabeler. Men hoefde voor een reis naar America ook niet eerst naar Shannon, aan de Ierse westkust, te vliegen, (of met boot en koets), maar kon comfortabel met de trein naar de plaats van vertrek. Aan boord was er meer dan voldoende ruimte om te flaneren en er was een ruim restaurant, alsmede slaapvertrekken. Men hoefde aan boord ook niet met stemverheffing te spreken, de motoren hingen zo ver weg dat men ze nauwelijks hoorde. Bij de vliegboten, die van New York vertrokken naar Shannon v.v., was dat wel anders. Een passagier had in een vliegtuig, met uitzondering van de Do X, niet veel meer ruimte dan een stoel met een tafeltje. Erg veel sneller dan de Zeppelin gingen de vliegboten niet en dat dan ten koste van zeer veel lawaai van de propellers. Zo veel dat men onderweg geen oog dicht deed en na een vlucht van zeker 20 uur kon men in Shannon dan ook wel een opkikkertje gebruiken, voor men verder zou reizen binnen Europa. De barkeeper in Shannon heeft daartoe, in de jaren 20, een mengsel bedacht van zeer sterke koffie en Ierse whisky, afgedekt met een laag zoete slagroom. Irish Coffee.

Berlijn Vrijdagavond 8 Oct ‘43 Brief 7 Ik doe op het ogenblik nog moeite in het goede lager te komen.

VII

Berlijn  Vrijdagavond 8 Oct ‘43

Lieve Paps mams en Lily

Het is erg jammer maar ik moet beginnen met boos te zijn, omdat mams nog steeds te veel levensmiddelen stuurt. Ik heb jullie waarschijnlijk wat dit betreft slecht op de hoogte gesteld, maar ik meen toch geschreven te hebben: stuur niet zo veel, het is te bar; ik eet beslist véél beter dan jullie. Nu stel ik een ultimatum: wat ik vind dat er te veel in zit, stuur ik per omgaande terug. Dit is geen grapje, dit “binnen daadzaken” zouden ze in Ommen zeggen. Vanavond heb ik het pakje van 21 sept. (met de post) ontvangen, en bovendien een kaart, dat ik een pakket kan afhalen in de Friedrichstraße, dat is dus een pakket met van Gent en Loos. Vandaar dus mijn uitval. Ik heb n.b. nog een half roggebrood, en een halve koek, en 1000 gram brood aan bonnen (deze week) die morgen op moeten. 63 kg wijst de weegschaal tegenwoordig aan als ik er op sta, een klein gedeelte komt daarvan op de rekening van dikkere kleding, maar 3 pond ben ik toch zeker zwaarder gewordende laatste maand. En dat, terwijl ik haast niets eet van de voorraad.

Vanavond heb ik bovendien een brief van mams (in het Frans) gekregen, van 17 sept. morgen stuur ik hem door naar Grandpère. Stuur deze brieven toch aangetekend, zo duurt het toch te lang, zes weken op zijn minst. Ik zal hem expres verder sturen met een begeleidend schrijven van mij.

Dit in de zakelijke kant van de zaak, kortom dit was zakelijk. Nu eerst wat gezelliger. Is het niet een mooi stuk papier waar ik op schrijf? Van Bob bekregen, waar het vandaan komt, daar wordt niet over gepraat, maar het is mooi papier. Wat een post heb ik deze week ontvangen! Ten eerste zaterdag, een pak boeken uit Amsterdam, van ten Have, Christelijke lectuur. Erg actueel. We waren op het lager juist aan het praten over het eventuele naar huis gaan toen het pak daar aankwam. Er was een dagboek bij. Ik zoek direct op: 2 oct. “Wilt gij lieden ook niet weggaan?” Als dat nu niet actueel is dan weet ik het niet. Verder ontving ik een brief van Lily, erg lang en gezellig, ik zal hem even over lezen, al is hij erg lang, ik hoop dat ik mijn inspiratie niet kwijt raak ondertussen. Wat leuk zeg, dat aquarium van je! Ik hoop dat het nog leeft als ik terug kom. Laat Henk maar niet te veel aan de baby komen, hij mocht er eens experimenten me gaan uithalen. Overigens ben ik blij met vorderingen van Petertje. Groetjes terug aan Pump en aan de verdere Milius familie. Met de Jan die verloofd is dacht ik aan Jan Milius maar het blijkt Jan Lankester te zijn. Ook al goed, ik gun het ze allebei.

Wat een groot vel is dat, ik zal maar wat meer uit elkaar gaan schrijven, anders wordt het een boekdeel, en, al kan ik wel aardig kletsen op papier zulke vellen is toch wel iets te veel van het goede. De brief van Lily van 18 sept. De brief van Paps heb ik op mijn kaart van Maandag al beantwoord, arme paps met al die vrouwen thuis. Ik hoop dat ik er weer gauw bij ben. Over het tekenen wordt anders niet meer gepraat, we hebben er een paar leuke weken door gehad, en dat is alles. Niet iedereen was het er echter mee eens op deze manier naar huis te gaan.

Mijn adres is nog steeds het zelfde, brieven die naar het lager gegaan zijn krijg ik ook wel, wees daar niet bang voor. Ik doe op het ogenblik nog moeite in het goede lager te komen, dit zal wel lukken denk ik, niet direct, over een paar weken denk ik.

Morgen zal ik een pakje naar Grandpère sturen, en een pakje naar huis met kleren die kapot zijn en boeken. Ik weet niet of ik wel tijd heb, maar anders wordt het hoogstens Maandag. Mijn weekenden zijn nog steeds veel te druk bezet.

Van Langerhorst heb ik de muziek ontvangen, en ik heb er al in gestudeerd ook. Hartelijk bedankt voor de moeite, het is jammer dat ik niet meer tijd heb voor die dingen. Hebben jullie de pakjes al ontvangen? Hoe bevalt de “acetyleen baum?”. Dit is het gebied waar ik in werk, zo ongeveer.

Eergisteren ontving ik de brief van mams (kaart liever gezegd), waarin ze haar nood klaagt over de pakjes. Na het pak waarop ik uren moest wachten, heb ik niet meer hoeven te wachten, dat is wel sterk. Bob krijgt altijd heel gewone pakjes, probeer het dus eens op een ander postkantoor, waar ze niet zo kinderachtig zijn. De brieven kun je misschien ook beter in Ouderkerk aan laten tekenen? Denk er om, mams, nooit met de handen in het haar zitten, daar zijn de tijden niet naar, en je haren worden er maar grijs van. Als mijn pak over is, hoef je voorlopig geen pakje te sturen, of liever gezegd: mag je geen pakje meer sturen.

Zaterdag 9 oct

Dus afgesproken, geen levensmiddelen meer totdat ik schrijf dat ik ze weer kan ontvangen. Stel je voor binnen kort verhuizen met al dat spul, dat is verschrikkelijk lastig. Ik zit in de kelder op de fabriek te schrijven, er is weer eens bezoek in de lucht.

Het is weer genoeg, ik heb dit grote vel tenslotte met onzin vol gekregen.

Tot schrijvens maar weer en goede moed,

Veel liefs

Oswald

P.S. Ik stik in de gedroogde appeltjes, er is hier voldoende groente te krijgen, vanavond in de stad heerlijke spinazie gegeten, dus maak je daarover niet ongerust.

Jan : Het kreng Gees hangt herhaaldelijk aan de telefoon om klachten over me te vertellen.

Jan schrijft:
Vandaag den heelen dag niets anders gedaan dan me ergeren. Het begon met het feit dat ik op de tram moest betalen, iets wat in een maand niet gebeurd was. Toen werd ik bij Richter op de afd. Wohnheime geroepen. Er was daar een briefkaart van Gees gekomen, waarin dat kreng nb. de AEG waarschuwt dat ik mijn beddegoed vuil laat worden. Het is zoo, maar ik kan het nergens laten wasschen. Zij verdomt het, en de wasscherijen nemen niets meer aan. Enfin, ik zal eens proberen of de fabriek het niet kan doen.

Toen vroeg Richter me, wanneer of ik naar het lager ging. Ik zei natuurlijk dat Schültz me beloofd had, dat ik kon blijven wonen totdat er plaats kwam in de Lindenstrasse. Alleen daar was nog geen plaats……

Overigens hoorde ik dat de hele boel een drijven van R. is geweest om mij uit mijn kamer te krijgen, aangezien het kreng Gees herhaaldelijk aan de telefoon hangt om klachten over me te vertellen. Notabene achter mijn rug om. Ik hoop nu maar dat er gauw plaats komt in de Lindenstrasse.

Hirschgarten 3 Oct ‘43 Brief 6 De winterjas zat er in hoor!

Brief  VI

Hirschgarten 3 Oct ‘43

Lieve Paps Mams en Lily

Vandaag (zondag) heb ik het pak van 14 Sept afgehaald, en de winterjas zat er in hoor! Ik ben dus weer gerustgesteld. Er zat weer een hoeveelheid levensmiddelen in die te groot is. Stuur geen eten meer, ik verbied het (gebiedende wijs!). Hopelijk zitten jullie niet te lang in ongerustheid over de jas, misschien komt deze kaart wel eerder dan de brief.

De grammatica D. (en Fr) is zoals ik die gewenst heb. Bovendien kreeg ik deze week van ter Have wat Christelijke lectuur. Aan lectuur ontbreekt het op het ogenblik niet, wel aan tijd om iets te lezen!

4 Oct. De brief van paps van 18 Sept zoëven ontvangen, maar nog geen tijd gehad ernstig te lezen. Er gaat een pakje naar Grandpère vandaag. Nughteren is collega waar ik goed mee kan opschieten, het is zeker geen fantast. Ik heb gisteren de Messias van Händel gehoord, maar het publiek bedierf het effect door na iedere solo te klappen. Dat is het huidige publiek in de philharmonie op zondag middag! De Waalse kerk heb ik nog niet bezocht, volgende week waarschijnlijk. Meer daarover in de volgende brief.

Veel liefs en tot ziens.

Oswald

Berlijn 2 Oct Ik ga wel erg ver in mijn optimisme geloof ik.

Berlijn 2 oct

Hierbij de brief van Grand père.

Als ik naar huis mag, na tekenen, dan wil ik toch nog proberen eerst naar Grandpère te gaan.

Zou het niet mogelijk zijn hem mee te nemen?

Ik ga wel erg ver in mijn optimisme geloof ik, maar het behoort toch tot de mogelijkheden.

Morgen ga ik naar de Franse kerk in Berlijn, ik ben benieuwd of me dat bevalt. De brief moet nodig gepost worden, anders wordt het weer maandag.

Veel liefs

Oswald

Helaas is de brief van Grand-père verloren gegaan.

Berlijn 1 Oct ‘43 Brief 4 Pak met witte jas van Grietje Brink is onderweg, wat viezer dan op de heenreis. Mijn winterjas is onderweg sinds 14 sept.

IV

Berlijn  1 Oct ‘43

Lieve Paps Mams en Lily,

Het is één October, en ik zit nog op mijn kamer. Dat valt al weer mee hoor ik jullie zeggen. Dat valt het ook. Bob en ik hebben samen voldoende instanties aangeklampt, om althans gedaan te krijgen dat er nog eens over gepraat wordt of het wel echt waar is dat we van onze kamer af moeten. Maar noch is dat leven op zo’n vulkaan niet erg prettig, en als er gelegenheid is, dan kruip ik toch maar in het z.g. “Angestelter Lager” van de AEG, in de Lindenstraß in Köpenik. Daar zit ik dan tenminste veilig voor verdere aanrandingen. Bovendien heb ik daar voordelen wat betreft verwarming en zo, er is warm water, en geen gebrek aan kolen. Er zij kamertjes voor twee en voor vier personen. Zodra er plaats is verhuis ik daarheen, tenminste, als ik voor dien tijd niet uit mijn kamer gejaagd word. Maar over dit model-lager schrijf ik wel meer als ik er woon, een paar studenten wonen er al.

Deze week heb ik opeens een erg optimistische bui gehad, er ging n.l. een gerucht dat we weer gelegenheid zouden krijgen om te tekenen, en dan verder konden studeren. Het is te mooi om waar te zijn, maar ik heb er tenminste één plezierige dag aan gehad. De bron van dit nieuws was volkomen onverdacht, maar de moeilijkheid zit hier, dat ik me niet kan voorstellen dat de AEG ons laat gaan. Zelfs mensen die in dienst moeten worden teruggestuurd naar fabrieken als deze en dan zouden ze ons laten gaan? Ik geloof er niet veel van. Dit was de optimistische bui, de pessimistische had ik gisteravond. Ik was de stad in geweest, ik had wat boeken gekocht, en daarna een bezoek gebracht aan Jan Egberts, en toen ik thuis kwam lag er een brief van mams, dit alles was nog erg vrolijk, welteverstaan. Maar nu staat er in die brief dat mijn winterjas onderweg is sinds 14 Sept. en ik heb er nog niets van gehoord. Het verwonderde me al dat ik de laatste week geen pakje had gekregen, maar ik dacht dat mams eindelijk wat soberder was geworden. Nu slaat de schrik me letterlijk om het hart! Maar vandaag ben ik er alweer overheen. Al is het ding weg ik heb nog een winterjas, al is het beter dat die thuis blijft. Mijn trui doet al goede diensten, het is ’s avonds op de kamer al aardig koud, en de hospita is nog niet aan verwarmen toe. Wat het pak betreft nog het volgende: de veiligste weg voor belangrijke zendingen is de post, aangetekend met aangegeven waarde. Het is wel waar dat mijn pakketten met de spoorwegen altijd goed overgekomen zijn, maar bij anderen is dit niet het beval. Als het pak nog aankomt, stuur ik nog even een briefkaart aangetekend, dan hoeven jullie niet in de zorg te zitten. Ik heb me dermate ingepakt dat mijn  arm te weinig bewegingsruimte heeft om mij  pen goed te sturen, maar ik zal toch maar doorschrijven. Door een vergissing zijn mijn laatste drie brieven niet aangetekend. Het was de bedoeling dat brief II van zaterdag 25 Sept aangetekend werd, maar Bob heeft dit verkeerd begrepen. Jullie zult dus wel even zonder bericht gezeten hebben.

Vandaag heb ik een brief van Grandpère gekregen, ik stuur hem door maar niet met deze brief, omdat deze anders te dik wordt en er misschien te lang over doet. Ik ben een beetje achter met brieven schrijven, dat komt omdat ik wacht tot ik toch moet schrijven omdat het anders verandert, en dat gebeurt maar niet. Doen jullie de groeten aan tante Anna, en bedank haar voor de brieven die ik van haar krijg, ik vergeet bijna altijd de groeten aan haar er bij te zetten in mijn brieven, maar de groeten voor huize de Bruin gelden ook voor haar. Doe ook de groeten aan Echtje (Ellie) die waarschijnlijk wel een werkzaam aandeel in de pakkerij zal hebben. Wat moet dat een werk zijn voor mijn lieve moesje! Nu nog even je brief van 14 Sept ’43, die ik gisteren ontving, door lezen.

Voor ik het vergeet, er zijn drie pakjes onderweg. Één met bonbons, sigaretten (voor Lily, om eens te proberen wat wij hier roken) en tabak (voor Paps). Een tweede pak met witte jas van Grietje Brink, wat viezer dan op de heenreis, en met hartelijke dank betuiging, het geheel over te brengen aan GB. Er zitten verder tabletten Panflavin in, waar ik eens om geschreven heb, en die ik hier heb kunnen kopen. Als je een begin van een keelverkoudheid hebt leg je zo’n tabletje op je tong en laat het wegsmelten. (duurt een kwartier). Het werkt uitstekend.

Ik ben benieuwd naar jullie commentaar op het bezoek van mijnheer de M.K., jullie zullen het wel prettig gevonden hebben denk ik. Maar het wachten op de volgende brieven duurt dan weer zo lang, niet. Gelukkig ook van Petertje goed nieuws. Wat zal dat kind gegroeid zijn als ik thuis kom.

Voor het geval ik naar huis mag, zal ik nog alles in het werk stellen via Montpellier te mogen, al is het wel gek, als je verlof krijgt voor studie, eerst je grootvader te gaan opzoeken. Deze geboorteakte is eigenlijk nog niet voldoende, die van mams moet er nog bij. De aangetekende brieven gaan nog steeds veel sneller dan de gewone, stuur dus zo mogelijk altijd aangetekend, het is zo vervelend als de post lang uitblijft.

Ik moet nodig aan G.père schrijven, het is al weer een poosje geleden dat ik schreef. Maar nu is het bedtijd, ik ga slapen, Bob ligt al te snurken!

2 Oct ‘43

Schrijf maar naar dit adres Pfl. Hartt. Str. 7 tot nader order.

Ik merk dat ik vergeten heb te vertellen wat het derde pak bevat. Dit is een plaat, die ik hier gekocht heb en die op mijn kamer moet hangen. Ik hoop dat hij goed over komt. Een juffrouw op het lab heeft hem voor mij besteld, omdat ik als buitenlander die dingen niet makkelijk los krijg.

Vandaag geen nieuws over de winterjas, maar wel dat we in de gelegenheid gesteld zullen worden te tekenen. Er werd n.l. aan één van ons gevraagd door iemand die het weten kan, wat hij in dit geval zou doen. Dit is duidelijk genoeg. Maar laten we niet te vroeg blij zijn. Ik teken in ieder geval, deze keer zal ik hem ook niet terug trekken. Het zal dus waarschijnlijk niet lang meer duren.

Veel liefs

Oswald