Vandaag even wat achtergrond... voor later

Het is een week stil, wat brieven betreft. Misschien even kans enige weetjes en anekdotes op te nemen die latere teksten in het juiste perspectief plaatsen.

Op 13 januari 1919 trof paps en ongeluk op het chemisch laboratorium van de fabriek, zoals hij later zelf in zijn autobiografie schrijft. Wat voor ongeval dat was, schrijft hij echter niet maar met, toen nog, twee jonge kinderen, konden de gevolgen wel eens zeer ingrijpend zijn. De overlevering vult dat in.

Waarschijnlijk ter demonstratie aan bezoekers deed hij de proef die de twee langzame ontbrandingssnelheden van een springstof, of een explosief mengsel, laat zien. In Western films wordt dat ook vaak gedaan, het buskruit dat als een spoor op de grond gelegd wordt brandt langzaam en vrij onschuldig, wanneer de verbranding het vat bereikt, dat geheel met buskruit gevuld is, en de vlam treedt binnen dan lopen druk en temperatuur in het vat op, springt de verbrandingssnelheid omhoog en volgt een explosie. In vuurmonden, kanonnen, en in de explosiemotor (zuigermotor) van auto’s, schepen en vliegtuigen maakt men gebruik van die explosie om de zuiger of een projectiel op gelijkmatige wijze weg te duwen.

Dit laat zich gemakkelijk demonstreren door een koperen buisje te vullen met zwart kruit, en dit op een vuurvaste tafel vast te maken. Aan beide kanten legt men dan een spoor kruit in de open lucht en steekt één einde aan. Men ziet dan de vlam met zekere snelheid naar het buisje lopen en daarin verdwijnen. De vlam lijkt dan naar het andere einde te springen omdat die afstand in het buisje met de explosiesnelheid wordt afgelegd daar in het buisje druk en temperatuur voldoende hoog oplopen. Uiteraard met een bijpassend geluid. Daarna loopt de vlam weer rustig verder.

Om deze proef nog aanschouwelijker te maken heeft paps het koperen buisje vervangen door een glazen buisje zodat men de vlam zou kunnen zien. Maar, koper kan de nodige druk wel weerstaan, maar glas kan dat, mede door de hoge temperatuur, niet! Het buisje spatte dus uiteen en een flinke splinter sprong in het linkeroog van paps. In het ziekenhuis bleek het oog niet meer te redden en hij zou het de rest van zijn leven met één oog moeten doen. Dat zou hem zijn baan kunnen kosten.

Niet helemaal verklaarbaar is dat de heren Bredius, eigenaren van de fabriek, hem niet ontsloegen maar ruimhartig financieel compenseerden voor dit gemis. Ze wilden hem kennelijk graag voor de fabriek behouden. Zelf besloot hij dat het ontbreken van het perifere gezicht aan de linker kant en het waarnemen van diepte, hem het besturen van een voertuig anders dan een fiets verbood. Een rijbewijs heeft hij dan ook nooit gehad. Ook wilde hij bij het wandelen graag dat een eventuele mede wandelaar aan zijn rechterkant liep, anders kon hij die persoon niet zien.

Om nog even verder te gaan op het gebied van explosies: er is nog een sprong naar een hogere verbrandingssnelheid. Die hoogste snelheid heet detonnatie. Één en ander kan men nalezen in de “Gronden der krijgskundige scheikunde voor de kadetten der artillerie en genie” uit 1840. Bij detonnatie is er meestal geen sprake meer van controle over drukgolf die ontstaat. Bommen en granaten, zijn dus vaak, afhankelijk van het doel, zo geconstrueerd dat druk en temperatuur na ontsteking zo hoog oplopen dat er detonnatie plaats vindt.

In een zuigermotor kan dit, op kleine schaal, ook voor komen als het vlamfront in de cilinder een deel van het gas in de hoek tussen cilinderwand en zuiger samendrukt. Dit heet dan “pingelen” of kloppen, en vindt vooral plaats als men uit luiheid niet terug schakelt bij het beklimmen van een helling en de inlaatdruk te hoog wordt voor het gegeven toerental. De cilinderwand, maar vooral de zuiger, kunnen hier gemene schade van oplopen.

Nog veel schadelijker is het als de granaat of kogel in de loop van een kanon of mortier vast loopt. Dan lopen druk en temperatuur zo hoog op dat de lading detonneert en de druk een andere uitweg zoekt dan het wegduwen van de granaat of kogel. Dit betekent meestal dat het kanon zelf uiteen springt met vaak dodelijke gevolgen. In de begin tijd van de kanonnen waren deze vanwege dit effect vaak gevaarlijker voor de gebruiker dan voor het doel. Vandaar dat men voor het vuur geven even snel een (schiet) gebedje deed.